ÔNG ĐỒ CỦA VŨ ĐÌNH LIÊN

Ông Đồ của Vũ Đình Liên

 

             ÔNG  ĐỒ

 

            Mỗi năm hoa đào nở

            Lại thấy ông đồ già

            Bày mực tàu, giấy đỏ

            Bên phố đông người qua

 

            Bao nhiêu người thuê viết

            Tấm tắc ngợi khen tài

            Hoa tay thảo những nét

            Như phượng múa rồng bay

 

            Nhưng mỗi năm mỗi vắng

            Người thuê viết nay đâu?

            Giấy đỏ buồn không thắm

            Mực đọng trong nghiên sầu

 

            Ông đồ vẫn ngồi đấy

            Qua đường không ai hay

            Lá vàng rơi trên giấy

            Ngoài trời mưa bụi bay

 

            Năm nay đào lại nở

            Không thấy ông đồ xưa

            Những người muôn năm cũ

            Hồn ở đâu bây giờ?

              (Vũ Đình Liên)

 

Cũng cái ý về sự lụi tàn của nền Nho học nhưng bài thơ Ông Đồ bề thế hơn, đạo quân chữ nghĩa đông hơn, và đặc biệt, thủ pháp Show, Do Not Tell đã đến mức tuyệt luân. Hơn thế nữa, tác giả đã ra lệnh cho các con chữ của mình học phép tàng hình (khi đọc thì chữ hiện ra, khi đọc xong thì chữ biến mất) để hóa thân thành những bức tranh – đúng ra là một truyện bằng tranh - sống động. Đây là trình độ thượng thừa trong thơ ca; ở đó chữ nghĩa đã mất biệt, lý trí bị đuổi việc, không còn chõ miệng vào chỗ này, chỗ kia bàn tính thiệt hơn. Người đọc thả hồn theo dòng chữ như có phép tàng hình để thưởng ngoạn những bức tranh thơ tuyệt đẹp.

Rất tiếc Những Bức Tranh Thơ của Ông Đồ đã có một chỗ hoen ố; đó là 2 câu cuối của bài thơ:

          “Những người muôn năm cũ

            hồn ở đâu bây giờ”

Nhiều nhà phê bình đã khen 2 câu thơ này hết lời.

Riêng tôi, về ý tứ thì đồng ý với họ, nhưng xét về Kỹ Thuật Thơ thì 2 câu ấy đã làm giảm giá trị của bài thơ rất nhiều. Những con chữ đột nhiên mất phép tàng hình và nổi lên cồm cộm. Bức tranh cuối - nửa tranh, nửa chữ - trông rất mất vẻ mỹ thuật. Đưa 2 câu ấy vào bài thơ tác giả đã để vuột mất chiếc huy chương vàng - giải thưởng cao quý nhất trong thơ ca.

Nếu không có cái lỗi ấy Ông Đồ không những đã có thể đẩy Sông Lấp qua một bên để giành vị trí “bài thơ tiêu biểu, chứng nhân cho một giai đoạn lịch sử của dân tộc Việt Nam: giai đoạn cáo chung của nền văn học chữ Nho”, mà hơn thế nữa, sẽ là một viên ngọc quý của thơ ca, không những chỉ đẹp lộng lẫy, chói lọi trên thi đàn Việt Nam mà ngay cả khi đứng trước kho tàng văn chương Trung quốc – nó cũng không chịu nhường một bước. Chắc nhiều người yêu thơ, thông hiểu chữ Hán đều biết hai câu thơ được coi là niềm tự hào của thi ca Trung Quốc:

          Lạc hà dữ cô vụ tề phi

          Thu thủy cộng trường thiên nhất sắc

          Ráng chiều rơi xuống, với cánh cò đơn chiếc cùng bay

          Làn nước sông thu với bầu trời kéo dài một sắc

          (Trần Trọng San dịch)

vì đó là một bức tranh thơ tuyệt đẹp.

Tôi tra cứu thì được biết người ta đã bới tung bài Đằng Vương Các Tự (dài trên trăm câu) nổi tiếng của Vương Bột (2) mới tuyển chọn được bức tranh thơ ấy. Trong khi Ông Đồ của Vũ Đình Liên là cả một bộ truyện lịch sử bằng tranh sinh động. Đọc Đằng Vương Cát Tự độc giả phải “đãi cát tìm vàng”, còn với Ông Đồ họ sẽ thấy trước mắt mình nằm xếp lớp những thỏi vàng óng ánh.