BA BÀI THƠ VỀ THƠ

BA BÀI THƠ VỀ THƠ

(Nói chuyện thơ bằng ngôn ngữ tình dục)

Coi Chừng Lầm To   

Thái tử Charles ôm công nương Diana

trên chiếc giường nệm êm ái (1)

Chí Phèo làng Vũ Đại (2)

chẳng cần giường

mà đè Thị Nở ngay bên gốc chuối

Nếu chỉ dựa vào độ mới của chiếc giường

để đoán cô gái nào sướng hơn

có khi bạn lầm to.

 

1/ Trong nhật ký của mình công nương

 Diana chê thái tử Charles “yêu”  không đã.

2/ Chí Phèo (Nam Cao) thì ngược lại.

Lời Bàn:

Không phải cứ làm thơ theo trào lưu văn học mới

là thơ hay hơn, có giá trị hơn. Thơ hay còn tùy thuộc

vào những yếu tố khác.

 

      CHO  THÊM  CỦI

 

Nhiều đấng nam tử

muốn trèo lên đỉnh vu sơn

nhưng “lực bất tòng tâm”

chỉ mới vài bước

đã khuỵu gối giơ tay bỏ cuộc

tội nghiệp người bạn đường

bẽ bàng

thất vọng

 

Có những bài thơ

như cái bếp lò

chỉ loe ngoe vài thanh củi mỏng

nồi trên bếp chưa kịp nóng

lửa đã tàn

còn mong gì gạo biến thành cơm

 

Căn bệnh của quý ông

“chưa đi đến chợ đã hết tiền”

chữa trị có lắm phương nhiều cách

ăn uống bồi bổ, thuốc men …  

riêng những bài thơ như bếp lửa tàn

cách tốt nhất là …. cho thêm củi.

Lời Bàn:

Rõ ràng quá rồi, đâu cần bàn bạc thêm gì nữa.

 

MỘT KIỂU LÀM MỚI THƠ

Người phụ nữ da trắng hồng

còn rất trẻ

chân dài, mông to

eo thon, vai rộng

lõa lồ giữa khu rừng vắng

đang ôm siết một thân cây

miệng phát ra tiếng rên

như con chó điên

đang kỳ động đực

 

Chị đang làm gì thế?

tôi hỏi

“Ta đang làm thơ

làm thơ cũng như làm tình

hãy chống mắt mà xem

ngày mai

giữa đám thơ cũ mèm

như cỏ rác

sẽ xuất hiện

những vần thơ tuyệt tác.”

Lời Bàn:

Tôi rất coi trọng nỗ lực làm mới thơ và rất quý mến những nhà thơ xông xáo vào những vùng đất chưa khai phá để tìm những cây mới, hoa lạ cho vườn thơ. Nếu ví làm thơ cũng như làm tình thì làm tình một cách quái đản như người phụ nữ ở trên sẽ chỉ đẻ ra những bài thơ quái thai. Làm mới thơ kiểu đó thì … vượt quá khả năng cảm nhận của tôi..

Galveston, Texas 05/2015

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com

 

 

 

 

 

HÃY ĐẾN VỚI VĂN CHƯƠNG BẰNG TẤM LÒNG NHÂN ÁI

                   HÃY ĐẾN VỚI VĂN CHƯƠNG TẤM LÒNG NHÂN ÁI

Sau khi đọc Văn Chương Không Phải Là Đơn Thuốc trên Facebook ông Lang Truong đã có comment như sau:

Có vẻ như ông thích leo lên, ngồi trên đầu các tượng đài, để thiên hạ tưởng mình cao. Có vẻ như, theo ông, nghệ thuật là phải bê nguyên cuộc sống lên sân khấu ; một kiểu " nghệ thuật vị nhân sinh ", luận điệu này nghe quen quá, rất buồn... nôn!
Bởi theo cách cảm nhận nghệ thuật mà ông bày tỏ, thì ca tử của Trịnh Công Sơn cũng phải vứt vào sọt rác :
" Gọi nắng, cho vai em gầy,đường xưa áo bay "
"Mưa vẫn mưa bay, trên tầng tháp cổ. Dài tay em mấy thủơ mắt xanh xao"
Nghệ thuật không phải miêu tả cảm xúc, mà là gợi lên những cảm xúc, ông ạ.
Những gì tri thức không hiểu, hãy để vô thức cảm nhận. Lý trí và trái tim không phải lúc nào cũng dùng chung một ngôn ngữ.
Đừng tự biến mình thành một tên đồ tể văn chương. Trước khi xuống dao mổ xẻ tâm hồn người khác, hãy làm tốt hơn họ đã.
Mong rằng có ngày, thi phẩm của ông sẽ được xuất hiện trong giáo khoa, dùng để giảng dạy cho cả thế hệ, như của Thanh Tâm.

Và Phạm Đức Nhì trả lời:

                         Hãy Đến Với Văn Chương Bằng Tấm Lòng Nhân Ái

 Trước hết xin cám ơn ông Lang Truong đã dành thời gian đọc kỹ bài viết Văn Chương Đâu Phải Là Đơn Thuốc của tôi để viết một cmt khá dài. Ông LT với tôi chưa có cơ hội biết nhau nên chắc đâu có gì mâu thuẫn. Bởi thế đọc cmt nặng lời của ông tôi thấy hơi lạ. Khác biệt quan điểm trong tranh luận văn chương là chuyện thường; xưa nay rất ít người vì thế mà hằn học với nhau, nhất là giữa chốn đông người. Nhưng điều đó đã là một thực tế nên xin phép được trả lời ông từng điểm một cho vấn đề được sáng tỏ.

1/ Ông viết về  tôi“Có vẻ như ông thích leo lên, ngồi lên đầu các tượng đài, để thiên hạ tưởng mình cao”

Trong bài Văn Chương Không Phải Là Đơn Thuốc tôi có đề cập đến tượng đài ở đoạn sau:

“Theo ngôn ngữ của ông LML thì mỗi người yêu thơ đều có một tượng đài trong tim cho mỗi bài thơ mình yêu thích. Tùy cách hiểu và đánh giá của mỗi người tượng đài ấy lớn nhỏ khác nhau.

       Có người đọc thơ để thưởng thức, có người đọc để phê bình. Tôi thuộc loại người thứ hai nên những điều ông LML trách tôi cũng có phần đúng. Tôi đã dùng đủ loại dụng cụ ông nói ở trên để đục đẽo hầu có được một tượng đài – mà theo tôi - đúng với kích cỡ của TBH. Tôi không có khả năng trục tượng đài ra khỏi trái tim của người yêu thơ để đưa vào chỗ ấy một tượng đài khác. Tôi chỉ ước mong những bài viết của mình đủ thuyết phục để có được một vài người yêu thơ tự làm công việc thay thế đó trong tim họ.”

Ông Lang Trương hãy chỉ cho độc giả thấy tôi “thích leo lên, ngồi lên đầu các tượng đài” ở chỗ nào? Xin đừng suy diễn tùy tiện mà nói điều không có cho tôi

2/ “Có vẻ như, theo ông, nghệ thuật là phải bê nguyên cuộc sống lên sân khấu ; một kiểu ‘ nghệ thuật vị nhân sinh’, luận điệu này nghe quen quá, rất buồn... nôn!”

 Không phải tôi, mà chính Thâm Tâm đã tạo ra khung cảnh cuộc đưa tiễn trong Tống Biệt Hành, biến bài thơ thành một sân khấu cuộc đời. Mấy trăm năm trước Nguyễn Du cũng làm như thế với truyện Kiều. Có điều trong truyện Kiều các nhân vật đều tự nói lên suy nghĩ hay tâm trạng của mình. Còn trong TBH

 “người đưa tiễn cứ như có bùa phép, thấy được cả những chi tiết nhỏ nhặt trong đầu người ra đi. Thử hỏi độc giả liệu có tin được ‘chân tình’ của tác giả không?” Cái “không khéo” của Thâm Tâm là ở chỗ ấy, và tôi - với cương vị một người phê bình- đã “chê” TBH ở điểm ấy. Nếu ông Lang Truong thấy “rất … buồn nôn” thì cứ việc phê phán luận điểm của tôi bằng lý lẽ và dẫn chứng. Cớ sao lại đem “nghệ thuật vị nhân sinh” ra bêu riếu? Đó không phải là cách tranh luận văn chương nghiêm túc, và hơn nữa, rất bất công với các triết gia đã nghĩ ra và lập nên thuyết NTVNS.

3/ “Bởi theo cách cảm nhận nghệ thuật mà ông bày tỏ, thì ca tử của Trịnh Công Sơn cũng phải vứt vào sọt rác”

Tôi chỉ đồng ý với Nguyên Đình Thi khi trích lời một nhà văn Pháp “Nhà thơ bao giờ cũng là ngôi thứ nhất” mà ông nỡ gán cho tôi cái tội vứt ca từ của Trịnh Công Sơn vào sọt rác thì ông quả là quá nóng nên lại nói oan cho tôi một lần nữa rồi đấy.

4/ “Nghệ thuật không phải miêu tả cảm xúc, mà là gợi lên những cảm xúc, ông ạ.
Những gì tri thức không hiểu, hãy để vô thức cảm nhận”

Tôi không đủ kiến thức để bàn đến những môn nghệ thuật khác. Riêng với thơ, tôi cho rằng “làm thơ để biểu lộ cảm xúc của mình và khơi gợi cảm xúc nơi người thưởng ngoạn.” Người thưởng ngoạn thơ sành điệu, khi đọc một bài thơ, phải “bắt” được tứ thơ, thấy được cái hay, cái dở của kỹ thuật thơ (đó là phần việc của lý trí) và sau cùng mới “lấy hồn ta để hiểu hồn người”. Nếu không “bắt” được tứ thơ và hiểu kỹ thuật thơ mà đòi “lấy hồn ta để hiểu hồn người” thì chỉ là cách đọc thơ  kiểu “nghe hơi bắc nồi chõ” của những kẻ “ngu si hưởng thái bình”, rất đáng thương. Đời sinh ra cái nghề bình thơ để giúp những người “rất đáng thương” ấy

 

5/ “Đừng tự biến mình thành một tên đồ tể văn chương. Trước khi xuống dao mổ xẻ tâm hồn người khác, hãy làm tốt hơn họ đã. Mong rằng có ngày, thi phẩm của ông sẽ được xuất hiện trong giáo khoa, dùng để giảng dạy cho cả thế hệ, như của Thanh Tâm.”

Tôi chỉ mổ xẻ bài thơ rồi sau đó “lấy hồn mình để hiểu hồn tác giả”. Câu nói của ông LT “Trước khi xuống dao mổ xẻ tâm hồn người khác, hãy làm tốt hơn họ đã. Mong rằng có ngày, thi phẩm của ông sẽ được xuất hiện trong giáo khoa, dùng để giảng dạy cho cả thế hệ, như của Thanh Tâm“ là lý luận của một đứa trẻ ngây thơ; người lớn, hiểu biết không ai nói như thế, ông ạ. Nếu đòi “phải có thơ in trong sách giáo khoa thì mới được bình thơ” thì theo tôi, vô số những nhà phê bình trên thế giới (trong đó có rất nhiều người nổi tiếng) đã phải treo bút. Những câu nói “không lường hết hậu quả” như của ông LT không nên có trong một cuộc tranh luận văn chương.

6/ Có lẽ chỉ là một lỗi typo, nhưng xin nhắc ông Lang Truong, tác giả của TBH là Thâm Tâm chứ không phải Thanh Tâm.

7/ Tôi có một bài tổng hợp Tống Biệt Hành - Lời Bình Và Tranh Luận ở cái link dưới đây. Nếu ông Lang Trương muốn trao đổi thêm, tôi rất sẵn sàng thù tiếp. (Nhưng xin chọn sân chơi khác)  http://phamnhibinhtho.blogspot.com/2016/07/tong-biet-hanh-loi-binh-va-tranh-luan.html

Tôi biết cách bình thơ của mình không giống lối bình thơ ve vuốt trước đây bởi tôi nghĩ rằng thấy khuyết điểm của bài thơ mà người bình không nói ra là thiếu lương thiện trong văn chương. Tôi đã có nhiều cuộc trao đổi về TBH – có nhiều ý kiến khác biệt - nhưng không ai hằn học và nặng lời như ông. Tôi nghĩ rằng đến với văn chương bằng tấm lòng nhân ái sẽ giúp không khí hòa nhã và việc khám phá cái hay, cái đẹp của văn chương được kết quả hơn.

Một lần nữa xin cám ơn ông và chúc ông luôn vui khỏe.

Riêng trường hợp bạn Tadeo Truong - người bình luận ké – xin vui lòng đọc bài này. Tôi sẽ không trả lời riêng.

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com

phamnhibinhtho.blogspot.com

 

THĂM LẠI VƯỜN XƯA

                           

(Đây không phải là một bài bình thơ mà chỉ là vài nhận xét “xổi” của một người đọc gặp được bài thơ ưa thích.)

SÀI GÒN ĐAU

em yêu Sài Gòn, vì nơi đó có một người đau
một người mất những vàng son quá khứ…
sông cạn gió
đường cạn dần cây lá
mà mắt anh không cạn những mùa xưa!

Sài Gòn của anh
một thời Công Lý
một thời Tự Do
Sài Gòn của một thời Thương Xá
em bước qua, ngơ ngẩn mắt quê mùa

một thời của anh – em chưa trải nắng mưa
chưa vào kho sách cũ
chưa nỗi nhớ thắt lòng
chưa vướng một niềm riêng
không có tình yêu, Sài Gòn như đất trống
như câu thơ lạc vận chẳng neo hồn (1)

không giữ lại dáng hình xưa được nữa
Sài Gòn đau ngơ ngác buổi em về
anh ở đâu những ngày cây lá đổ
có đợi chờ bàn tay nắm sẻ chia?

có chờ nghe em nói giữa ngàn khuya
xa xót lắm những thờ ơ đã lỡ
Sài Gòn đau … Sài Gòn đau … anh ơi, thêm một miền tiếc nhớ
thêm một lần lặng đắng để thầm thương…

(Đinh Thị Thu Vân)

Lần đầu đọc Sài Gòn Đau của Đinh Thị Thu Vân, bài thơ tác giả cho biết viết đã gần 2 năm trước, ngay câu thơ đầu tiên tôi đã “bị” chị cuốn vào dòng cảm xúc của tứ thơ:

“em yêu Sài Gòn, vì nơi đó có một người đau
một người mất những vàng son quá khứ”

Người Đó là ai? Một người thân yêu trong tâm tưởng, hay chỉ là một “bóng dáng người” chị mượn để nói đến hàng triệu người miền Nam đã đau vì “mất những vàng son quá khứ”? Tôi không có câu trả lời. Nhưng đâu có hề gì. Đọc tiếp mấy câu sau tôi có cảm giác là chị không viết cho ai khác mà là cho riêng tôi.

“sông cạn gió
đường cạn dần cây lá
mà mắt anh không cạn những mùa xưa
Sài Gòn của anh
một thời Công Lý
một thời Tự Do
Sài Gòn của một thời Thương Xá"

thì “anh” đó chính là tôi chứ còn ai nữa! Và tôi tin là sẽ có không ít người – không cần sống ở Sài Gòn mà chỉ cần đến thăm thành phố ấy một đôi lần khi “vẫn còn dáng hình xưa cũ” - cũng có cảm giác như tôi.
Và đây là đoạn cuối - đoạn hay nhất của bài thơ:

“không giữ lại dáng hình xưa được nữa
Sài Gòn đau ngơ ngác buổi em về
anh ở đâu những ngày cây lá đổ
có đợi chờ bàn tay nắm sẻ chia?
có chờ nghe em nói giữa ngàn khuya
xa xót lắm những thờ ơ đã lỡ
Sài Gòn đau … Sài Gòn đau … anh ơi, thêm một miền tiếc nhớ
thêm một lần lặng đắng để thầm thương”

rất lãng mạn, rất đau và rất … đẹp

Ngôn ngữ, hình ảnh trong Sài Gòn Đau đẹp, lạ và sang. Chị đã dừng lại đúng lúc để không bước qua lãnh địa của “điệu” và sến.
Những gì tôi viết nãy giờ chỉ là cái tài, cái “khéo” về kỹ thuật. Cái hay của bài thơ mà khiến tôi vẫn còn bâng khuâng xao xuyến khi viết những dòng chữ này chính là cảm xúc. Cảm xúc đầy ắp, không phải chỉ tụ lại ở một câu, một đọạn như nhiều bài thơ khác, mà tỏa ra gần như đều khắp, bàng bạc trong mỗi chữ, mỗi câu. Tôi có cảm giác là ngay cả giữa những hàng kẻ cũng đẫm ướt những đau thương, tiếc nhớ. Thứ cảm xúc này không thể giả mạo mà chỉ có thể đến từ một tâm hồn trĩu nặng tiếc nhớ, đau thương.

Tôi đã nói lời Chào Tạm Biệt,  nhưng đọc bài thơ lại thấy vấn vương. Thôi thì bướm lại bay về thăm khu vườn xưa cũ. Chỉ xin ai đó đừng khua tay xua đuổi bướm đi.

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com

CHÚ THÍCH

1/ Bài thơ có một câu rất tượng hình, rất đẹp nhưng hình như đã không còn đúng nữa:
“như câu thơ lạc vận chẳng neo hồn”
Với sự thay đổi đến chóng mặt của hình thức thơ, thơ chẳng neo hồn là vì nhiều lý do khác chứ không phải vì lạc vận; có khi nhờ lạc vận (thoát vận) mà đoạn thơ hay hơn.
Tôi không đưa nhận xét này vào bài viết vì nó làm nghẽn dòng cảm xúc, làm người đọc mất hứng khi đang thả hồn thưởng thức cái đẹp của bài thơ

PHỤ LỤC:

  CHÀO TẠM BIỆT

 Cũng vì nhìn khuôn mặt “buồn đến tê tái lòng” của “nàng”, thấy “thương” quá nên tôi - một kẻ mới chập chững bước vào sân chơi facebook – đã mạnh dạn bấm vào add friend để làm quen, và ngay tối hôm ấy trở thành bạn với Đinh Thị Thu Vân để rồi mấy ngày sau phải lòng với bài thơ Trái Tim Rao Bán của chị. Tôi đã bỏ ra gần một tháng trời ăn ngủ với bài thơ để cho ra đời hai bài viết, giới thiệu đến bạn đọc cái hay, cái đẹp của thi phẩm rất độc đáo này.

Hai bài viết mà tâm điểm là Trái Tim Rao Bán đã xuất hiện trên một số trang web ở trong nước và hải ngoại, nhưng đặc biệt, khi mang về trang nhà của ĐTTV trên FB, đã được bạn bè và những người yêu mến thơ chị tìm đọc với sự quan tâm sâu sắc. Đã có một số bình luận đề cập đến những ưu điểm và khuyết điểm của bài viết; tôi cũng có trao đổi khá thú vị với một vài người. Vẫn còn một chút khác biệt nho nhỏ trong cách nhìn nhận và đánh giá thơ ca nhưng nói chung không khí trò chuyện hòa nhã, lịch sự và thân tình. Xin cám ơn những người bạn của ĐTTV – đã đối xử tốt với một kẻ xa lạ như tôi.

Biết chị là Hoa đã vắng chủ và đang thèm một bờ vai
 
làm sao cho em vài tích tắc
vài tích tắc thôi mà
vài tích tắc
vùi thương trên vai xa...(Nhớ, ĐTTV)

tôi đã mấy lần bóng gió đưa đôi vai rắn chắc của mình cho mượn nhưng lần nào chị cũng lắc đầu và “chỉ tay ra hướng Quốc Lộ”. Hiểu ý chị, tôi nhớ lại đoạn kết đã viết về bài thơ Chạm của nữ sĩ Đậu Thị Thương: “Tôi chỉ là con bướm thơ đa tình, thấy vườn thơ cô hay hay, là lạ bay đến lượn chơi đôi vòng để thưởng thức hương thơm, vẻ đẹp. Giờ đây xin gởi đến cô chủ vườn lời cám ơn chân thành và xin được vẫy tay từ biệt để bay đến những vườn thơ mới.”

Cũng với ý ấy, xin Chào Tạm Biệt nhà thơ Đinh Thị Thu Vân. Xin chào những người bạn thân mến của chị trên FB. Nếu có “duyên thơ”chúng ta sẽ gặp lại.
Trân trọng,
Phạm Đức Nhì
nhidpham@gmail.com
phamnhibinhtho.blogspot.com

CHÀO TẠM BIỆT

                                             CHÀO TẠM BIỆT

 Cũng vì nhìn khuôn mặt “buồn đến tê tái lòng” của “nàng”, thấy “thương” quá nên tôi - một kẻ mới chập chững bước vào sân chơi facebook – đã mạnh dạn bấm vào add friend để làm quen, và ngay tối hôm ấy trở thành bạn với Đinh Thị Thu Vân để rồi mấy ngày sau phải lòng với bài thơ Trái Tim Rao Bán của chị. Tôi đã bỏ ra gần một tháng trời ăn ngủ với bài thơ để cho ra đời hai bài viết, giới thiệu đến bạn đọc cái hay, cái đẹp của thi phẩm rất độc đáo này.

Hai bài viết mà tâm điểm là Trái Tim Rao Bán đã xuất hiện trên một số trang web ở trong nước và hải ngoại, nhưng đặc biệt, khi mang về trang nhà của ĐTTV trên FB, đã được bạn bè và những người yêu mến thơ chị tìm đọc với sự quan tâm sâu sắc. Đã có một số bình luận đề cập đến những ưu điểm và khuyết điểm của bài viết; tôi cũng có trao đổi khá thú vị với một vài người. Vẫn còn một chút khác biệt nho nhỏ trong cách nhìn nhận và đánh giá thơ ca nhưng nói chung không khí trò chuyện hòa nhã, lịch sự và thân tình. Xin cám ơn những người bạn của ĐTTV – đã đối xử tốt với một kẻ xa lạ như tôi.

Biết chị là Hoa đã vắng chủ và đang thèm một bờ vai
 
làm sao cho em vài tích tắc
vài tích tắc thôi mà
vài tích tắc
vùi thương trên vai xa...
(Nhớ, ĐTTV)

tôi đã mấy lần bóng gió đưa đôi vai rắn chắc của mình cho mượn nhưng lần nào chị cũng lắc đầu và “chỉ tay ra hướng Quốc Lộ”. Hiểu ý chị, tôi nhớ lại đoạn kết đã viết về bài thơ Chạm của nữ sĩ Đậu Thị Thương: “Tôi chỉ là con bướm thơ đa tình, thấy vườn thơ cô hay hay, là lạ bay đến lượn chơi đôi vòng để thưởng thức hương thơm, vẻ đẹp. Giờ đây xin gởi đến cô chủ vườn lời cám ơn chân thành và xin được vẫy tay từ biệt để bay đến những vườn thơ mới.”

Cũng với ý ấy, xin Chào Tạm Biệt nhà thơ Đinh Thị Thu Vân. Xin chào những người bạn thân mến của chị trên FB. Nếu có “duyên thơ”chúng ta sẽ gặp lại.
Trân trọng,
Phạm Đức Nhì
nhidpham@gmail.com
phamnhibinhtho.blogspot.com

 

 

 

HAI BÀI THƠ - MỘT NỖI KHÁT KHAO

                       

Tôi may mắn được đọc, đem lòng yêu thích, rồi viết lời bình cho cả hai bài thơ “khát tình cuồng nhiệt” của hai nhà thơ nữ. Chạm của Đậu Thị Thương (1) và Trái Tim Rao Bán của Đinh Thị Thu Vân (2) đều là những bài thơ hay và có nét độc đáo riêng. Tôi đã có ý, lại được một người bạn đề nghị, đặt hai bài thơ cạnh nhau để so sánh. Dĩ nhiên, để bài viết có tính thuyết phục tôi sẽ dựa vào và bám sát những tiêu chí thẩm định giá trị nghệ thuật một bài thơ. Trong trường hợp hai bài thơ này những tiêu chí đó sẽ là: tứ thơ, ngôn ngữ thơ, hình thức, cách kết thúc bài thơ, lỗi kỹ thuật và sau cùng là cảm xúc và hồn thơ. Nếu trong số độc giả có người có tạng hợp với cách phân tích và đánh giá thơ này, qua đó, đến cuối bài, có thể tự mình chọn được bài thơ nổi trội hơn, thì - chỉ việc đó thôi – đã là phần thưởng nhiều ý nghĩa cho người viết. Thôi thì “mèo bé bắt chuột con”, bước đầu cũng cứ mong như thế đã. Và bây giờ mời bạn đọc cùng tôi bước vào khung cảnh thơ của Chạm và Trái Tim Rao Bán. (3)

CHẠM

Vùi vào tóc anh
Chạm
rong rêu đại dương, ẩm mục rừng già
ngai ngái phù sa cánh đồng rơm rạ
Chạm sợi đa đoan
nhuộm màu dâu bể
Chạm sợi muộn phiền
ẩn mình lặng lẽ

Vùi vào môi anh
Chạm thềm mê man, chạm bờ mộng mị
Chạm lời chối bỏ trong lời thầm thì
Dâng bời bời nhớ
Chạm bời bời quên

Vùi vào tay anh
Chạm đường vân quen mịt mùng lạc lối
Chạm vết thương sâu dấu chai cằn cỗi
Hôn ngón yêu thương
Chạm ngón lạnh lùng

Vùi sâu vào anh
Vùi vào giấc mơ
Vào đêm
Không anh.

(Đậu Thị Thương)  

Trái Tim Rao Bán

có thể
rồi sẽ đến một ngày
em phải xót xa
xót xa
đem trái tim mình
rao bán

một ngày
mù khơi hạnh phúc
biền biệt tình yêu
còn lại trái tim biết đớn đau - niềm kiêu hãnh cuối cùng
rồi em sẽ phũ phàng
rao bán

một ngày
mõi mòn trong ảo vọng
em sẽ đem bán đi trái tim mình
không cần chọn lựa người mua
không cần sòng phẳng!

chỉ để mong nhận lại một chút tình
một chút tình
dẫu là thương hại!
một chút tình
cho bớt chông chênh...

(Đinh Thị Thu Vân)

Tứ Thơ:

CHẠM:
Tác giả kể lại cái cảm giác sung sướng, hạnh phúc của mình trong một đêm được đắm đuối mê say dâng trọn cả tâm hồn lẫn thể xác cho người yêu, nhưng bừng tỉnh mới biết đó chỉ là giấc mơ.

Đã là con người ai cũng có quyền sống và quyền mưu cầu hạnh phúc. Hạnh phúc không phải chỉ là vấn đề ăn mặc, chỗ ở an toàn ấm cúng, nghề nghiệp ổn định mà còn là những nhu cầu khác. Đó là yêu thương, được yêu thương và thỏa mãn những ham muốn xác thịt. Đối với xã hội còn nặng nề nếp Nho giáo như Việt Nam, việc phụ nữ đề cập hay bàn luận chuyện phòng the, về mặt đạo đức, xã hội tuy không phải là điều tuyệt đối cấm kỵ nhưng vẫn còn bị nhìn với đôi mắt khá khắt khe. Cô giáo Đậu Thị Thương đã viết và phổ biến bài thơ Chạm với tên thật của mình thì phải nói cô vô cùng can đảm.

Cái sung sướng nhất của người đàn ông trong chuyện gối chăn là được người phụ nữ mình yêu cũng hết mực yêu mình, đang lúc cơn thèm khát nhục tình lên đến cực điểm, đã với cung cách tận tụy ân cần, đem trọn vẹn thể xác và tâm hồn đắm say cuồng nhiệt hiến dâng. Đó chính là cung cách của Đậu Thị Thương khi bước vào cuộc ân ái. Cô đã thi vị hóa chữ dâm dung tục của người đời. Qua ngôn ngữ thơ của cô chữ Dâm (viết hoa) rất đẹp, rất trong sáng và nhân bản.

TRÁI TIM RAO BÁN:  

Tác giả lên tiếng báo là sẽ rao bán trái tim mình rồi hé mở cho biết lý do, và sau cùng là giá cả - rất đặc biệt.

Nỗi cô đơn, nỗi đau tình của ĐTTV mênh mông quá, lòng khao khát tình yêu của chị dâng cao quá nên chị đã nổi điên lên được để cất tiếng “rao bán trái tim” một cách khác thường. Riêng việc “rao bán trái tim” không thôi đã khiến người đọc mủi lòng thương xót; rồi lại còn “bảng giá” của “trái tim rao bán” – quá đặc biệt - khiến nỗi thương tâm càng thêm sâu đậm. Đây là đề tài muôn thuở, đã có rất nhiều thi sĩ đề cập tới nhưng, theo tôi, ĐTTV – trong cơn ngây dại vì nỗi đau, nỗi khao khát của chính mình, bằng kỹ tthuật thơ điêu luyện - đã cất lên tiếng kêu than thống thiết để người đời càng thấy rõ hơn tầm quan trọng của Tình Yêu, một nhu cầu thiết yếu trong cuộc sống.

ĐÁNH GIÁ:

Tứ thơ của cả Chạm và Trái Tim Rao Bán đều có giá trị Nhân Bản, nhấn mạnh đến một trong những nhu cầu quan trọng của con người: tình yêu (TTRB) và tình dục (Chạm). ĐTTV chọn tình yêu nên, riêng về tứ thơ, dù “diễn đạt” hay hơn rất nhiều người khác, chị cũng vẫn là người “đi trên xa lộ”. Với Chạm, tác giả đang từng bước đi vào “vùng đất cấm”. Nhà thơ nữ Dư Thị Hoàn, trong bài thơ Tan Vỡ mới chỉ viết:

Tất cả rồi dễ qua đi
Chúng mình sẽ thành vợ thành chồng
Nếu không có một lần
Một lần như đêm nay
Sau những phút giây
Êm đềm trên ghế đá
Anh quên không cài lại khuy áo ngực cho em

mà nhiều người đọc đã chỉ trích, cho là “đi quá đà”. Theo tôi, so với Chạm thì Tan Vỡ mới chỉ đi được một phần đường. Đậu Thị Thương đã rất dũng cảm, đi sâu và xa hơn nhiều.

Chính vì thế về tiêu chí Tứ Thơ tôi nhìn thấy cán cân nghiêng về phía Chạm.

Ngôn Ngữ Thơ:

CHẠM:

Ngôn ngữ của bài thơ chắt lọc, cô đọng nhưng minh bạch đến độ khó có thể giải thích, bàn tán gì thêm nữa. Tất cà đều rõ như ban ngày. Rất nhiều cụm từ 4 chữ, cụm nào của người đời đã thành thành ngữ, cụm nào do chính cô giáo dạy văn nghĩ ra, thú thật, cũng khó mà phân biệt rạch ròi. Nhưng một điều tôi biết chắc là cô đã sử dụng chúng nhuần nhuyễn như đồ dùng trong túi mình. Cô chỉ nói bóng gió rất xa nhưng do sức gợi cảm, sức khêu gợi tưởng tượng mạnh mẽ của ngôn ngữ, khiến một người đọc tuổi xuân không còn phơi phới như tôi cũng hối hả chạy “đến bến” trước khi cô bừng tỉnh giấc mộng tình.

TRÁI TIM RAO BÁN:

Lời thơ bình dị, dễ hiểu, những cụm từ mù khơi hạnh phúc, biền biệt tình yêu, mỏi mòn trong ảo vọng đã diễn đạt thành công một cách xuất sắc tâm ý của tác giả mà không phải dài dòng biện giải, từ chông chênh tượng hình và đắc địa về cả nghĩa lẫn âm.

ĐÁNH GIÁ:

Ngôn ngữ thơ của mỗi bài có vẻ đẹp, nét duyên dáng riêng và đều góp sức chuyển tải tâm tình của tác giả đến người đọc một cách thành công. Về tiêu chí này tôi thấy cán cân nằm ngang, không nghiêng về bên nào.

Hình Thức Thơ:

CHẠM:  
Ngoại trừ chữ Chạm đứng lẻ loi ở câu thứ 2, bài thơ đọc lên có nhịp ngắt như loại thơ 4 chữ. Vần thì đoạn có đoạn không nên vị ngọt của thơ chỉ hơi thoang thoảng, nhưng nhịp điệu thì khá rõ, như ngựa phi nước kiệu, dẫn tứ thơ đi bon bon trên đường.

TRÁI TIM RAO BÁN::  

Mới liếc mắt nhìn bài thơ tôi đã có cảm tình với hình thức, vóc dáng của nó. Không dính dáng gì đến các thể thơ truyền thống. Ngay cả thơ mới nó cũng khác xa. Số chữ trong câu thay đổi tùy thích, thoải mái, số câu trong bài không lệ thưộc bất cứ một quy luật nào - viết hết ý thì thôi.

Riêng việc sử dụng vần thì, theo tôi, rất đặc biệt. Tác giả, qua mấy đoạn đầu, không gieo vần nhưng dòng thơ vẫn lững lờ chảy. Và độc giả tò mò theo dòng chảy đó để tìm biết lý do tại sao “một ngày nào đó nàng sẽ rao bán trái tim mình”. Chỉ đến đoạn kết nàng mới đưa vào một chút “vị ngọt của thi ca”, cho 3 nhóm chữ “một chút tình” đi kế tiếp nhau vần với câu cuối “cho bớt chông chênh”.  

ĐÁNH GIÁ:
Cán cân nghiêng về phía Trái Tim Rao Bán.

Đoạn Kết Bất Ngờ

CHẠM
Vùi sâu vào anh
Vùi vào giấc mơ
Vào đêm
Không anh.

Với tôi, cách cấu tứ cuả Chạm có thể coi như là biến thể của phép ẩn dụ. Tác giả diễn tả sự việc cứ như đang thực sự xảy ra với tất cả háo hức, cuồng nhiệt của mình. Chỉ đến giây phút cuối mới bất ngờ hé lộ: “Đấy chỉ là tưởng tượng, chỉ là mơ.” Người đọc cảm được ý của tác giả trong sự ngạc nhiên thích thú.

TRÁI TIM RAO BÁN:

Về Nghĩa:

không cần chọn lựa người mua
không cần sòng phẳng!
chỉ để mong nhận lại một chút tình
một chút tình
dẫu là thương hại!
một chút tình
cho bớt chông chênh...

Đọc mấy đoạn trên độc giả có thể mường tượng tác giả đang khao khát tình yêu nhưng mức độ khao khát thì chưa biết rõ. Đến khi thấy “bảng giá” của trái tim rao bán thì độc giả mới giật mình nhận ra. Thiếu tình yêu khiến chị mất thăng bằng trong cuộc sống – như một ngôi nhà chông chênh có thể ngã đổ bất cứ lúc nào. Cho nên chị khao khát lắm, khao khát đến điên cuồng, cháy bỏng tâm can, khao khát đến độ sẵn sàng dâng hiến trái tim cho người đem đến một chút tình, dẫu là thương hại. 

Đã có sự đồng cảm trọn vẹn giữa người đọc thơ với người làm thơ. Thủ pháp Show, Not Tell (2) – cho riêng cường độ của sự khao khát - đã xuất sắc hoàn thành nhiệm vụ. 

Về Âm:

Tôi có cảm tưởng đang nghe đoạn cuối một bản nhạc buồn cung Thứ mà dòng nhạc vừa bước qua hợp âm Trưởng bậc 5 để trở về Chủ Âm tạo một giai kết hoàn toàn rất ngọt. Nhạc điệu của đoạn thơ thật tuyệt vời.

ĐÁNH GIÁ:

Cán cân hơi nghiêng một tý về phía Trái Tim Rao Bán

Lỗi Kỹ Thuật

CHẠM:
Không có lỗi kỹ thật

TRÁI TIM RAO BÁN:

Bài thơ có một lỗi chính tả (mỏi dấu hỏi, không phải dấu ngã) và vài chữ có thể bỏ đi cho câu thơ gọn, chắc và hay hơn. Bỏ chữ rồi (dòng 11), chữ đem và chữ đi (dòng 15), và chữ để (dòng 18). Đây là những lỗi nhỏ do bất cẩn, không ảnh hưởng đến sự chuyển động của tứ thơ.

ĐÁNH GIÁ:

Chạm toàn vẹn hơn; cán cân nghiêng về phía Chạm.

Cảm Xúc, Hồn Thơ

CHẠM: 
Do thành công ở cách sử dụng ngôn ngữ nên bài thơ có cảm xúc ở tầng một khá mạnh. Đấu pháp toàn đội hay trận đồ chữ nghĩa của bài thơ - được thể hiện qua phép ẩn dụ biến thể - cũng góp phần tạo nên một lượng cảm xúc lớn ở tầng hai. Cảm xúc ở tầng ba (hồn thơ) có xuất hiện nhưng yếu. Cũng dễ hiểu. Là phụ nữ, lại là giáo viên dạy văn, tác giả đã không dám cho phép chữ Dâm – dù được viết hoa, rất đẹp, rất trong sáng và nhân bản - độc chiếm tâm hồn mình.

TRÁI TIM RAO BÁN: 

Dòng chảy của tứ thơ rất chậm. Người đọc có thời gian để hiểu, cảm nhận cái lý do khiến tác giả phải rao bán trái tim mình:

mù khơi hạnh phúc

biền biệt tình yêu

và

mỏi mòn trong ảo vọng

có vẻ như 3 nhưng thật ra là một. Mù khơi hạnh phúc và mỏi mòn trong ảo vọng chỉ là hệ quả tất yếu của tình trạng biền biệt tình yêu. Khi đã thấm, đã đồng cảm với nỗi đau, nỗi buồn và tâm trạng khao khát tình yêu thì dòng thơ lại dẫn người đọc đến một bất ngờ đến độ sững sờ: “bảng giá” của Trái Tim Rao Bán. Nỗi khao khát cháy bỏng quá, niềm đau thật quá, lớn quá khiến người đọc bàng hoàng vì hồn thơ của tác giả đã hòa nhập với hồn mình.

Khi thi sĩ thật cao hứng, lên cơn điên vì yêu, hận (giận), vui sướng, buồn bã, ghen ghét, ham muốn … cảm xúc sẽ sôi lên phủ mờ lý trí, “cái tôi đích thực” sẽ vùng dậy đẩy “cái tôi văn hóa” vào bóng tối để dành quyền “đạo diễn” bài thơ của mình. Thi phẩm viết ra trong tâm cảnh ấy sẽ chẳng màng đến chính kiến, lập trường, truyền thống, đạo đức, lễ giáo, thước đo giá trị của người đời … mà chỉ là những gì tuôn trào ra ngòi bút bởi “cơn điên” của thi sĩ đang thôi thúc trong lòng. Lúc ấy kỹ thuật thơ vẫn mang dáng dấp đẳng cấp của thi sĩ nhưng lời thơ, tứ thơ – không còn bị chi phối bởi cái tôi văn hóa - sẽ là tâm tình chân thật của “cái tôi đích thực”. Vâng! Đó là trường hợp của bài thơ Trái Tim Rao Bán.

ĐÁNH GIÁ:

Tác giả TTRB “đi trên xa lộ” nên đã yên lòng cho cỗ xe tâm hồn mình chạy hết ga, vùng thoát khỏi cái tôi văn hóa, và nhờ thế, tâm tình chân thật, cảm xúc mạnh, hồn thơ lai láng. Đậu Thị Thương trong Chạm đi vào “vùng đất cấm” nên dù đang cơn cao hứng, cảm xúc dâng tràn, vẫn có chút dè dặt ảnh hưởng đến sự phát triển của hồn thơ.

Cán cân nghiêng về phía Trái Tim Rao Bán

Tóm lại:

Tứ Thơ: nghiêng về Chạm.

Ngôn Ngữ Thơ: không nghiêng về bên nào, đồng hạng.

Hình Thức Thơ: nghiêng về Trái Tim Rao Bán.

Đoạn Kết: hơi nghiêng về Trái Tim Rao Bán.

Lỗi Kỹ Thuật: nghiêng về Chạm (Chạm không có lỗi kỹ thuật)

Cảm Xúc, Hồn Thơ: nghiêng về Trái Tim Rao Bán

Đến đây nếu bạn đọc đồng ý với những phân tích, đánh giá từng tiêu chí của tôi (nếu không bạn có thể chọn cách phân tích, đánh giá riêng của mình) chúng ta sẽ có hai lựa chọn:

1/ Nếu coi trọng tứ thơ, sự toàn vẹn của bài thơ (không khuyết điểm) bạn sẽ chọn Chạm của Đậu Thị Thương là bài thơ xuất sắc hơn.

2/ Nếu coi trọng cảm xúc, hồn thơ, vóc dáng của bài thơ, dư vị còn đọng lại của đoạn kết và có lòng bao dung với mấy lỗi kỹ thuật (rất nhỏ) của bài thơ bạn sẽ cho Trái Tim Rao Bán là bài thơ nổi trội hơn. (4)  

Kết Luận

Dù chọn bài thơ nào là bài thơ nổi trội thì sự lựa chọn của bạn cũng góp phần làm khung cảnh vườn thơ của nhân loại sinh động và náo nhiệt hơn. Tôi xin cám ơn hai nhà thơ nữ Đậu Thị Thương và Đinh Thị Thu Vân về hai bài thơ thấm đẫm tình người. Tôi cũng cảm thấy vui và một chút tự hào – dù là niềm tự hào “ăn theo” - được mời các bạn thưởng thức một bữa tiệc thơ khá thịnh soạn.

Cuối tháng 10/ 2016

Phạm Đức Nhì

nhidpham @gmail.com

Phamnhibinhtho.blogspot.com

CHÚ THÍCH:

1/ Bài Thơ Chạm Và Mấy Lời Bình, Phạm Đức Nhì, t-van.net

2/ Trái Tim Rao Bán – Bài Thơ Đầy Bản Sắc, Phạm Đức Nhì, t-van.net

3/ Tác giả có sử dụng một số ý, một vài đoạn trích nguyên văn trong hai bài bình thơ.

4/ Nếu bạn có lý do nào đó để có sự đánh giá khác xin email về nhidpham@gmail.com hoặc vào phamnhibinhtho.blogspot.com để viết comment.

TRÁI TIM RAO BÁN - BÀI THƠ ĐẦY BẢN SẮC

                       

        

Gặp Tác Giả Trên Facebook

  Tôi đua đòi chơi trò viết lách đã khá lâu. Mấy bài thơ con cóc, tạp bút, bình thơ - nhờ internet - được bạn đọc chuyển đi khắp bốn phương trời Á Âu Mỹ Úc. Nhưng với Facebook thì tôi là anh lính mới tò te, như người chơi cờ “chưa sạch nước cản”. Có người bạn văn nhắn “Anh cứ vào trang FB của tôi là có đủ”. Tôi không biết trang FB của bạn nằm ở đâu và làm sao vào được nên lặng lẽ tảng lờ. Tôi tự mò mẫm nên cả mấy tháng trời quay đi quẩn lại cũng chỉ có mấy người bạn lèo tèo.

Một tối tình cờ trên trang facebook của mình, dưới tiêu đề People You May Know (những người bạn có thể biết) thấy khuôn mặt một phụ nữ đeo kính cận trông rất hiền và buồn tôi có cảm tình ngay, bấm vào “mutual friends” (bạn chung) thấy có tên một người quen, tôi mừng quá đưa mũi tên vào Add Friend (thêm bạn) bấm mạnh rồi hồi hộp chờ đợi.

Ngay tối đó Đinh Thị Thu Vân chấp nhận lời mời kết nối và chúng tôi trở thành bạn FB. Sau khi giới thiệu tên tuổi, chỗ ở, nghề nghiệp, gia đình … bằng “bút đàm” qua phương tiện nhắn tin, tôi, vì lớn hơn mấy tuổi, được chị gọi là anh xưng em rất ngọt. Một buổi sáng cuối tuần thấy chị xuất hiện trên fb tôi xáp vô tán chuyện. Tôi nhớ có hỏi chị một câu vô duyên hết biết:

“Thế em viết văn hay làm thơ hả Vân?”

“Thì anh vào trang fb của em đi” Chị (chắc đang cau mày) nhưng vẫn lịch sự trả lời.

Tôi quê một cục lặn mất. Hôm sau tôi mang laptop vô phòng con gái nhờ chỉ cách vô trang fb của cô ĐTTV đeo kiếng. Có lẽ nhờ “thông minh vốn sẵn tính trời” nên con nhỏ chỉ một, hai thao tác là tôi “bắt” được ngay. Trò chuyện với chị bằng tin nhắn vài lần tôi đâm “ghiền” vì chị rất lanh lợi, nhạy bén. Dù nội dung tin nhắn liên quan đến thơ hay chỉ là chuyện đời thường chữ nghĩa của chị dùng cũng rất gọn, chính xác, tượng hình, nhiều màu sắc … nghĩa là rất thơ. Và từ đó tôi với chị – nếu gặp nhau trên fb – thường tán chuyện thơ và đủ chuyện trên trời dưới đất

Cái Tôi Văn Hóa Của Nhà Thơ

Năm đầu đại học tôi yêu một cô gái người miền nam, gia đình nề nếp. Một buổi chiều, được cho phép đi chơi, lúc chỉ có riêng hai đứa trong vườn trái cây ở Lái Thiêu, tôi bắt chước Kim Trọng trong Kiều của Nguyễn Du:

Sóng tình dường đã xiêu xiêu,
Xem trong âu yếm có chiều lả lơi.

thì được nàng nghiêm khắc ngăn lại. Sau này viết về kỷ niệm đó tôi có bài thơ trong có 4 câu:

Còn nhớ không? Có lần anh lấn tới

Cũng một buổi chiều, em vẽ một lằn ranh

Đây là biên giới

Đừng bao giờ vượt quá nghe anh!

Lần này gặp ĐTTV tôi cũng bị “sao quả tạ” chiếu. Mặc dầu tôi với chị đã quá cái tuổi “thuận nhĩ”, hai người lại ở hai đầu trái đất, cách nhau mấy chục ngàn cây số nhưng chị cũng không ngần ngại “vạch đường biên giới” mỗi khi lời lẽ của tôi có vẻ vượt quá lằn ranh.

 Nhớ đến câu thơ của chị

làm sao cho em vài tích tắc

vài tích tắc thôi mà
vài tích tắc
vùi thương trên vai xa...
(Nhớ)

tôi đem bờ vai của mình ra ngỏ ý “cho mượn” thì chị lờ đi. Đến khi tôi đùa “Số anh lận đận; có bờ vai (rất êm ái) cho em mượn mà cũng bị từ chối” thì chị trả lời “Dựa bờ vai không phải của mình mà khóc có thể cũng sẽ bớt buồn nhưng khi bờ vai đi mất thì nỗi buồn càng lớn hơn, càng sâu hơn. Khóc trên vai người yêu thì mới là đẹp nhất, và phải là người có thể yêu lâu dài sâu đậm, chứ lớt phớt thì ai lại khóc.”

Rồi chị nói tiếp “Em là người cầu toàn. Trong tình yêu thì ‘hoặc là tất cả hoặc không có gì’” (all or nothing). Biết tôi sắp về Việt nam và trên đường đến Cần Thơ thăm bạn muốn ghé Tân An, chị vui vẻ trả lời “Em sẽ nghỉ việc ở nhà để đón tiếp anh.” Nhưng khi tôi hỏi “Nhà em có gần sông không? Buổi chiều đi dạo dọc bờ sông nghe thơ hoặc nói chuyện thơ cũng hay lắm chứ, phải không?” Chị từ chối nhưng bằng lời lẽ rất nhẹ nhàng: “Hình ảnh anh đang dệt đẹp lắm. Nhưng em không quen với những lãng mạn kiểu này đâu!”  Sau này đọc và tìm hiểu thêm tiểu sử và thơ của chị tôi đi đến kết luận “Với cách ứng xử như vậy nhà thơ đã vô tình xây trước cửa trái tim mình một bức tường dầy - rồi sẽ mỏi mòn nằm ôm trái tim rạn nứt đó để thưởng thức cái thú đau thương của kẻ lụy tình.”   

Đọc Thơ Đinh Thị Thu Vân

Đọc mấy bài thơ chị gởi qua mail, cộng với thơ của chị đăng đều đặn trên Facebook và rất nhiều trang mạng tôi nhận ra ngay chị đang ôm một khối tình sầu rất nặng. Tôi có ấn tượng sâu sắc với Chiều Cuối Năm 2015 qua lần đọc đầu tiên:

     CHIỀU CUỐI NĂM 2015

chiều nay tôi muốn đi hoang quá
xé vụn mình ra để nhạt nhoà
chiều nay tôi muốn men hồn gió
tung đời tan tác phía mây xa

chiều nay tôi khóc tôi tàn tạ
tôi khóc tình yêu vỡ đắp bồi
chiều nay hoa mảnh phai vào lá
tôi xoá bao giờ cho hết tôi?
(Trong tập thơ Đừng Trôi Nữa Tình Yêu Mang Phận Cỏ)

Lời thơ đẹp quá! Hình ảnh lung linh quá! Nỗi buồn thống thiết làm người đọc cũng muốn vỡ tim theo. Và để bài thơ đẹp hơn nữa, tôi đã có đề nghị như sau:

“Ở đoạn đầu em nên thay “chiều nay” bằng 2 chữ khác để “gói” cả đoạn thơ lại làm một. Hai câu in nghiêng ở đoạn sau không “ăn” với 2 câu dưới – mà 2 câu dưới thì “tuyệt cú mèo”. Em có thể viết lại 2 câu in nghiêng được không?
Chị trả lời:

“Những nhắc nhở của anh em đã cảm thấy nhưng chưa chắc lắm. Giờ thì xác định được rồi, em rất cảm ơn. Biết là rất khó nhưng em sẽ tập trung vì anh nói đúng quá””

Để có đủ tự tin viết những dòng chữ này tôi lên mạng đọc thêm mấy chục bài thơ nữa. Thơ của chị những năm sau này hình như bài nào cũng buồn, bài nào cũng phủ một màu tím ngắt. Trong số những bài thơ đậm nước mắt ấy tôi chọn được một bài để viết lời bình. Tôi thích Trái Tim Rao Bán (1) vì nó là bài thơ tương đối mới. Hình thức mới. Tứ thơ là tâm trạng của người phụ nữ “đau tình” – cũng là tâm trạng thật của chị trong cuộc sống. Hơn nữa, tuy là bài thơ ngắn, TTRB lại có rất nhiều chỗ cho người phê bình mổ xẻ phân tích để làm rõ một số điểm quan trọng liên quan kỹ thuật, nghệ thuật thơ.

Trái Tim Rao Bán

có thể
rồi sẽ đến một ngày
em phải xót xa
xót xa
đem trái tim mình
rao bán

một ngày
mù khơi hạnh phúc
biền biệt tình yêu
còn lại trái tim biết đớn đau - niềm kiêu hãnh cuối cùng
rồi em sẽ phũ phàng
rao bán

một ngày
mõi mòn trong ảo vọng
em sẽ đem bán đi trái tim mình
không cần chọn lựa người mua
không cần sòng phẳng!

chỉ để mong nhận lại một chút tình
một chút tình
dẫu là thương hại!

một chút tình
cho bớt chông chênh...

Hình Thức

Mới liếc mắt nhìn bài thơ tôi đã có cảm tình với hình thức, vóc dáng của nó. Không dính dáng gì đến các thể thơ truyền thống. Ngay cả thơ mới nó cũng khác xa. Số chữ trong câu thay đổi tùy thích, thoải mái, số câu trong bài không lệ thưộc bất cứ một quy luật nào - viết hết ý thì thôi.

Riêng việc sử dụng vần thì, theo tôi, rất đặc biệt. Tác giả, qua mấy đoạn đầu, không gieo vần nhưng dòng thơ vẫn lững lờ chảy. Và độc giả tò mò theo dòng chảy đó để tìm biết lý do tại sao “một ngày nào đó nàng sẽ rao bán trái tim mình”. Chỉ đến đoạn kết nàng mới đưa vào một chút “vị ngọt của thi ca”, cho 3 nhóm chữ “một chút tình” đi kế tiếp nhau vần với câu cuối “cho bớt chông chênh”.

Điệp ngữ rất khéo, vần chỉ thoang thoảng nhưng âm vang thì không chê vào đâu được. Tôi có cảm tưởng đang nghe đoạn cuối một bản nhạc buồn cung Thứ mà dòng nhạc vừa bước qua hợp âm Trưởng bậc 5 để trở về Chủ Âm tạo một giai kết hoàn toàn rất ngọt. Nhạc điệu của đoạn thơ thật tuyệt vời.

Tứ Thơ

Không có ẩn dụ toàn bài nên tứ cũng là ý: tác giả lên tiếng báo là sẽ rao bán trái tim mình rồi hé mở cho biết lý do, và sau cùng là giá cả - rất đặc biệt.

Ngôn Ngữ Thơ

Lời thơ bình dị, dễ hiểu, những cụm từ mù khơi hạnh phúc, biền biệt tình yêu, mỏi mòn trong ảo vọng đã diễn đạt thành công một cách xuất sắc tâm ý của tác giả mà không phải dài dòng biện giải, từ chông chênh tượng hình và đắc địa về cả nghĩa lẫn âm.

Cấu Trúc Thơ

Thế trận chữ nghĩa tương đối mạch lạc, hợp lý, chức năng truyền thông thành công.

 Cảm Xúc

Dòng chảy của tứ thơ rất chậm. Người đọc có thời gian để hiểu, cảm nhận cái lý do khiến tác giả phải rao bán trái tim mình:

mù khơi hạnh phúc

biền biệt tình yêu

và

mỏi mòn trong ảo vọng

có vẻ như 3 nhưng thật ra là một. Mù khơi hạnh phúc và mỏi mòn trong ảo vọng chỉ là hệ quả tất yếu của tình trạng biền biệt tình yêu. Khi đã thấm, đã đồng cảm với nỗi đau, nỗi buồn và tâm trạng khao khát tình yêu thì dòng thơ lại dẫn người đọc đến một bất ngờ đến độ sững sờ: “bảng giá” của Trái Tim Rao Bán:

không cần chọn lựa người mua
không cần sòng phẳng!
chỉ để mong nhận lại một chút tình
một chút tình
dẫu là thương hại!
một chút tình
cho bớt chông chênh...

Điều kiện mua bán thật dễ dàng: chỉ là một chút tình, dẫu là thương hại.

Đọc mấy đoạn trên độc giả có thể mường tượng tác giả đang khao khát tình yêu nhưng mức độ khao khát thì chưa biết rõ. Đến khi thấy “bảng giá” của trái tim rao bán thì độc giả mới giật mình nhận ra. Thiếu tình yêu khiến chị mất thăng bằng trong cuộc sống – như một ngôi nhà chông chênh có thể ngã đổ bất cứ lúc nào. Cho nên chị khao khát lắm, khao khát đến điên cuồng, cháy bỏng tâm can, khao khát đến độ sẵn sàng dâng hiến trái tim cho người đem đến một chút tình, dẫu là thương hại.  
Đã có sự đồng cảm trọn vẹn của người đọc thơ với người làm thơ. Thủ pháp Show, Not Tell (2) – cho riêng cường độ của sự khao khát - đã xuất sắc hoàn thành nhiệm vụ.   

Tại sao một người có lối sống nề nếp, nghiêm túc đến từng chi tiết như ĐTTV lại đi rao bán trái tim một cách “khờ dại” như vậy. Tôi xin phép được hơi dài dòng để giải thích hiện tượng có vẻ trái nghịch giữa nhân cách của tác giả và tứ thơ.

Lan Man Về Cái Tôi

Để có thể hội nhập và thích ứng với cuộc sống hàng ngày của cộng đồng, mỗi con người đương đại phải tuân thủ rất nhiều nguyên tắc giao tiếp, ứng xử trong xã hội. Xã hội càng văn minh số lượng nguyên tắc càng nhiều. Sau khi vào đời một thời gian (dài ngắn tùy hoàn cảnh riêng) trong mỗi thân xác con người có hai cái tôi cùng chung sống nhưng luôn đấu đá lẫn nhau để đòi quyền làm chủ thân xác đó: cái tôi đích thực và cái tôi hội nhập với cuộc đời – tôi tạm gọi là cái tôi văn hóa. Tuổi đời càng cao cái tôi văn hóa càng mạnh, càng rõ nét và cái tôi đích thực càng yếu kém, mờ nhạt. Đến một lúc nào đó cái tôi văn hóa sẽ “đè bẹp” cái tôi đích thực để độc quyền chiếm hữu cái thân xác kia. Lúc ấy, nói như Jean Paul Sartre (3) thì con người là một “kẻ vong thân” (đánh mất chính mình). Còn nói như Albert Camus (3) thì con người đích thực đã bất lực - để một “kẻ xa lạ” đến chiếm hữu thân xác mình.

……………………..

Khi thi sĩ thật cao hứng, lên cơn điên vì yêu, hận (giận), vui sướng, buồn bã, ghen ghét, ham muốn … cảm xúc sẽ sôi lên phủ mờ lý trí, “cái tôi đích thực” sẽ vùng dậy đẩy “cái tôi văn hóa” vào bóng tối để dành quyền “đạo diễn” bài thơ của mình. Thi phẩm viết ra trong tâm cảnh ấy sẽ chẳng màng đến chính kiến, lập trường, truyền thống, đạo đức, lễ giáo, thước đo giá trị của người đời … mà chỉ là những gì tuôn trào ra ngòi bút bởi “cơn điên” của thi sĩ đang thôi thúc trong lòng. Lúc ấy kỹ thuật thơ vẫn mang dáng dấp đẳng cấp của thi sĩ nhưng lời thơ, tứ thơ – không còn bị chi phối bởi cái tôi văn hóa - sẽ là tâm tình chân thật của “cái tôi đích thực”. (4) Vâng! Đó là trường hợp của bài thơ Trái Tim Rao Bán.

Khuyết Điểm Của Bài Thơ

Bài thơ có một lỗi chính tả (mỏi dấu hỏi, không phải dấu ngã) và vài chữ có thể bỏ đi cho câu thơ gọn, chắc và hay hơn. Bỏ chữ rồi (dòng 11), chữ đem và chữ đi (dòng 15), và chữ để (dòng 18). Đây là những lỗi nhỏ do bất cẩn, không ảnh hưởng đến sự chuyển động của tứ thơ.

 Hương Hoa Còn Đọng Lại

Tóm lại, dù Trái Tim Rao Bán chưa phải là toàn bích (những lỗi kỹ thuật không đáng có) nhưng trong số thơ của ĐTTV mà tôi đọc được, tôi thích nó nhất. Tứ thơ nhân bản – nhấn mạnh đến sự quan trọng của tình yêu, nhu cầu thiết yếu của con người; hình thức thơ phóng khoáng, cho phép tác giả được thoải mái, tự do phóng bút; điệp ngữ khéo, kết hợp với vần tạo âm vang tuyệt vời cho đoạn kết; thủ pháp Show, Not Tell điêu luyện, chỉ cần nhìn “bảng giá” của trái tim rao bán người đọc sẽ cảm nhận được nỗi khao khát tình yêu đến cháy bỏng tâm can của tác giả và – qua liên tưởng - sẽ “thấm” và thông cảm nỗi bất hạnh to lớn của nàng. Đặc biệt là cảm xúc thơ, hồn thơ nằm sâu dưới những con chữ, đến cuối bài mới trỗi dậy khuấy động làm người đọc cũng thấy lòng mình xiêu vẹo, chông chênh.  

Trình Diện Nhân Cách Trong Thơ?  

Tên khác của cái tôi văn hóa là nhân cách. Có nhân cách cao đẹp và nhân cách thấp hèn. Nhìn vào uy tín, cách sống của ĐTTV có thể nói cái tôi văn hóa của chị là một nhân cách cao đẹp. Tôi xin phép được không đồng ý với nhà thơ Luân Hoán khi ông nói: “nhà thơ (ĐTTV) (5) bày tỏ lòng mình như trình diện một nhân cách.” (6)

Chắc chắn trong thơ, không ít thì nhiều, cũng ẩn chứa nhân cách của thi sĩ. Và thi sĩ làm thơ lúc chưa thực sự cao hứng, chưa thực sự “lên cơn điên”, cảm xúc dâng lên chưa đủ cao, đủ mạnh để phủ mờ lý trí, lúc đầu óc còn tỉnh táo, tai còn thính, có thể nghe được từ chỗ sâu kín nào đó trong tâm hồn, tiếng mời gọi, lời dụ dỗ làm chuyện không đẹp, không xứng với danh vị Nhà Thơ – sẽ vô tình hay cố ý khoe khoang thái quá hoặc đánh bóng nhân cách của mình, nhiều lúc bằng cả những thủ thuật thiếu lương thiện. Vì thế làm thơ, theo tôi, mà “bày tỏ lòng mình như trình diện một nhân cách” thì sẽ … giết chết thơ. Nguyên cái ý nghĩ “trình diện nhân cách” đã làm người đọc mường tượng ra những câu thơ ngả nghiêng xiêu vẹo. Thì cứ bày tỏ lòng mình chân thật đi. Nhân Cách (viết hoa) của cái tôi đích thực sẽ kín đáo bước vào trong thơ và người đọc tinh ý sẽ nhận ra ngay, đâu cần phải trình diện.

Trái Tim Rao Bán độc đáo ở chỗ nó là một bài thơ “phi văn hóa”, “vô nhân cách”. Nỗi cô đơn, nỗi đau tình của ĐTTV mênh mông quá, lòng khao khát tình yêu của chị dâng cao quá nên chị đã nổi điên lên được, đã đạp đổ nhân cách của mình được, vùng thoát khỏi cái tôi văn hóa, phóng bút cống hiến cho đời một thi phẩm thấm đẫm hồn thơ.

Xin Chúc Mừng Và Cảm Ơn Nhà Thơ Đinh Thị Thu Vân

Cái tôi văn hóa cũng là con người nhưng tim đã khô cứng bởi những quy luật, cung cách ứng xử của xã hội văn minh; họ rất hòa nhã, lễ phép, lịch sự nhưng rất “lạnh”, đang dần dà biến thành những người máy vô cảm. Cho nên Thi Sĩ, nếu may mắn sáng tác được một bài thơ Có Hồn có nghĩa là Ngài đã ban cho nhân loại một ân huệ lớn, tặng họ một công cụ để học nói thứ tiếng Chân Thật (viết hoa) của con người. (7) Theo tôi, nhà thơ Đinh Thị Thu Vân với Trái Tim Rao Bán đã làm được việc đó. Nhân danh một con người trong cộng đồng nhân loại – yêu thơ – xin chúc mừng và cảm ơn Nhà Thơ.

Kết Luận

Khi tôi viết những dòng chữ này ĐTTV đã không còn trẻ nữa nhưng khuôn mặt chị vẫn lanh lợi, nhiều nữ tính, giọng nói nam bộ vẫn ngọt ngào, dáng người vẫn nhẹ nhàng thanh thoát, và trái tim vẫn tha thiết nồng nàn. Đọc thơ chị và qua trao đổi tâm tình tôi đã viết bài thơ có đoạn:

Người đời biết 

và anh cũng biết

cây vườn em đang héo úa khô cằn

qua những vần thơ

em thổ lộ:

Mong một trận mưa cho cây lại tươi xanh

(Xin Đừng Vô Tình Xua Mây Đi, PĐN, chưa phổ biến)

Theo tôi, chị quan tâm đến việc giữ gìn, bảo vệ cái tôi văn hóa cao đẹp của mình quá kỹ nên nhiều khi vô tình làm nản lòng, “chùn cánh” những đám mây muốn bay đến tụ hội để làm mưa. Cá nhân tôi rất mong nhà thơ mà tôi yêu mến sớm có thêm một cái tên thân yêu để đề tặng những bài thơ của mình (mượn ý của Luân Hoán). Nếu mưa đến kịp thời thì “cây vườn em” sẽ lại tươi xanh một thời gian khá dài nữa. Cuộc đời sẽ có thêm hai người hạnh phúc và thế giới thi ca sẽ có thêm nhiều bài thơ chan chứa thương yêu.

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com

phamnhibinhtho.blogspot.com

CHÚ THÍCH:

1/ Đừng Trôi Nữa Tình Yêu Mang Phận Cỏ, Đinh Thị Thu Vân, NXB Hội Nhà Văn, 2015

2/ Bày tỏ, không kể lại – Không kể (tóm tắt) mà cung cấp những sự kiện (facts) như lời nói, cảm giác, ý tưởng, cảm xúc, hành động để người đọc tự hình dung ra câu chuyện.

3/ Đều là đại diện của Chủ Nghĩa Hiện Sinh

    Tác phẩm tiêu biểu:

     Jean Paul Sartre:  La Nausée (Buồn Nôn)

     Albert Camus: L’Étranger (Kẻ Xa Lạ)

4/ Một Cách Nhìn Khác Về Vai Trò Của Vần Trong Thơ, Phạm Đức Nhì, t-van.net

5/ Chữ của PĐN thêm vào

6/ Dòng Thất Tình Ca Bất Tận Trong Thơ Đinh Thị Thu Vân, Hà Khánh Quân (Luân Hoán), Facebook Đinh Thị Thu Vân

7/ Hồn Thơ Nơi Người Được Làm Người, Phạm Đức Nhì, phamnhibinhtho.blogspot.com