Bác Bàng kể rằng:
Sang nhà ông bạn già hàng
xóm chơi, thấy cô giúp việc vừa lau nhà vừa khe khẽ hát:
Hoa chanh nở giữa vườn
chanh.
Thầy u mình với chúng mình
chân quê
Được biết cô giúp việc này
người dưới quê Nam Định nhưng nom không thấy một dấu vết chân quê nào còn đọng
lại ở người đàn bà đã ngoài 50 tuổi.
Khi đã được ông bạn mời
vào nhà lại thấy cô giúp việc đem phích nước sôi từ nhà bếp lên để chủ nhân pha
trà mời khách, bèn hỏi cô:
- Ban nãy nghe cô hát rất
hay. Cô có biết bài hát đó của ai làm ra không?
- Dạ thưa, không ạ! Mà
thưa với hai ông, biết ai làm ra bài hát này cũng chẳng để làm gì. Khi rỗi việc
cháu hay nghe đĩa nhạc ở phòng riêng, thấy bài nào hay hay thì cháu bắt chước
hát theo, lâu dần thì thuộc ít nhiều thôi ạ!
- Thế cô có thích nghe
ngâm thơ không?
- Dạ có! Hồi còn ở quê, bố
cháu hay nghe đài về đêm, mỗi khi thấy các cô trên đài ngâm thơ cháu rất thích
và cũng học lỏm được ít câu.
- Cô đã bao giờ làm thơ
chưa?
- Dạ, ông cứ đùa cháu.
Cháu sao mà làm thơ được. Phải là những thần đồng như Trần Đăng Khoa hay những
người tài giỏi như Hồ Chủ Tịch, như ông Tố Hữu thì mới làm thơ được chứ ạ. Cháu
chỉ thích thơ thôi. Hồi học cấp 1 cấp 2, các thày cô dạy nhiều thơ của ông Tố Hữu
lắm, dạy xong bài nào bắt chúng cháu phải học thuộc lòng bài đó. Cháu sợ bị kiểm
tra, học như chó gặm xương mãi mới thuộc nhưng ít lâu sau thì quên béng luôn.
Nghe thơ trên đài thích
hơn vì mình không phải đọc mà giọng ngâm lại hay, thêm nữa chẳng lo phải học
thuộc lòng, thấy bài nào hay hay thì cố học cho nhớ được vài câu để khi thấy hợp
lòng mình thì ngâm ngợi lại cho thích.
- Những bài thơ hay hay mà
cô thích là thế nào?
- Dạ, theo cháu thì đó là
những bài ngắn gọn, có vần có điệu, nghe êm tai, dễ nhớ dễ thuộc và cháu cảm thấy
với mình nó là rất hay, thích lắm!
Và bác Nguyễn Bàng hiên
ngang kết luận:
Đọc thơ như công chúng,
nghe thơ như công chúng thì có cần gì phải học ngữ pháp, không cần phải biết
Thi pháp là cái quái gì, cũng không cần biết Tu từ học với những ẩn dụ, những động
từ này nọ để cố hiểu cho bằng được bài thơ như các nhà bình tán. Cũng chẳng cần
biết thủ pháp mô tê răng rứa gì. Nhà thơ cũng vậy, làm ra thơ để ai thích thì đọc
chứ không phải để cho các nhà này nọ mang cách nhìn của mình ra để làm con dao
cùn mổ xẻ những con chữ rất đời thường kia.
Sau đây là ý kiến
của tôi về câu chuyện trên:
Một bài thơ có 3 chức năng:
1/ Chức năng
truyền thông: chuyển tải thông điệp (tứ
thơ) đến người đọc.
2/ Chức năng
thẩm mỹ: truyền đến người đọc cái đẹp của
văn chương gồm câu chữ, hình ảnh, thế trận chữ nghĩa, các biện pháp tu từ. Cái
đẹp ở đây do kiến thức, kỹ thuật, nói chung là “tay nghề” của tác giả trong “chế
tạo thơ ca” mà có.
3/ Chức năng
nghệ thuật: Hồn thơ. Thi hứng càng cao,
càng dạt dào thì hồn thơ càng lai láng. Nhiệm vụ lớn nhất, cao cả nhất của bài
thơ là truyền được cái cảm xúc dạt dào trong lòng tác giả đến người đọc, để
mong có được sự đồng cảm với người đọc.
Bởi thế nếu không “bắt” được
tứ thơ, không hiểu được nét đẹp của văn chương chữ nghĩa mà chỉ “mang máng” rồi
“nghe hơi bắc nồi chõ” thì làm sao cảm được hồn thơ. Còn nói như chị giúp việc:
“Dạ, theo cháu thì đó là
những bài ngắn gọn, có vần có điệu, nghe êm tai, dễ nhớ dễ thuộc và cháu cảm thấy
với mình nó là rất hay, thích lắm!”
thì cái thích ấy, cái sướng
ấy chỉ là “cái tự sướng” của những kẻ “ngu si hưởng thái bình”. Chúng ta không
trách gì chị giúp việc ấy và hàng vô số những người thưởng thức thơ như chị.
Trong thế giới thi ca họ là những kẻ tội nghiệp, đáng thương. Chúng ta thương họ
vì do hoàn cảnh, tầm hiểu biết của họ chỉ có thế.
Nhưng còn biết bao người
yêu thơ khác, bước vào vườn thơ với tư thế khác, đẳng cấp khác, hàng triệu học
sinh bước vào giờ Việt Văn để tìm học nét đẹp của văn chương thi phú với đủ loại
trình độ khác nhau. Họ không bằng lòng với trình độ thưởng thức đang có mà muốn
học hỏi để vươn lên. Mà vườn thơ thì mênh mông. Muốn viết một câu thơ, một lời
bình lắm khi phải tra cứu mỏi tay, mỏi mắt, phải dựa vào những nhà phê bình tiếng
tăm, uy tín.
Bác Nguyễn Bàng viết “Đọc
thơ như công chúng, nghe thơ như công chúng thì có cần gì phải học ngữ pháp,
không cần phải biết thi pháp là cái quái gì, cũng không cần biết tu từ học với
những ẩn dụ, những động từ này nọ để cố hiểu cho bằng được bài thơ như các nhà
bình tán. Cũng chẳng cần biết thủ pháp mô tê răng rứa gì. Nhà thơ cũng vậy, làm
ra thơ để ai thích thì đọc chứ không phải để cho các nhà này nọ mang cách nhìn
của mình ra để làm con dao cùn mổ xẻ những con chữ rất đời thường kia.” nghĩa
là bác không cần phân tích xem cách nhìn của người này, người nọ đúng sai thế
nào mà lại dè bỉu, chê trách chính công việc phê bình.
Theo tôi, câu cuối phải viết:
“Nhà thơ, làm ra thơ để ai thích đọc thì đọc và ai thích phê bình thì cứ việc
phê bình” mới hợp lý lẽ và thực tế. Như vậy, đoạn văn trên của bác Bàng hơi bị
sai. Không! Phải nói là sai hơi bị nhiều mới đúng. Mà lại là cái sai lớn, cái
sai căn bản trong việc đối thoại văn chương mới đáng tiếc.
Kết Luận
Một trong những nhiệm vụ của
việc bình thơ là nâng tầm thưởng thức của người đọc thơ. Có tý hiểu biết về kỹ
thuật, kinh nghiệm bếp núc, các tiêu chí thẩm định giá trị thơ ca, người đọc sẽ
không còn ù ù cạc cạc khi nghe hoặc ngâm nga những vần thơ ưa thích mà sẽ tự
tin hơn, sảng khoái hơn khi thả hồn vào dòng thơ.
Đọc thơ chỉ bằng trí sẽ
không thấy hơi nóng của cảm xúc, không “bắt” được hồn thơ, sẽ chẳng bao giờ cảm
được cái hay trọn vẹn của thơ. Còn nếu chỉ đọc thơ bằng hồn, không có sự soi
sáng của kiến thức thì sẽ như chị giúp việc, một là, lắm khi gặp những tuyệt
tác thi ca lại dè bỉu, chê bai, hai là, suốt đời“tự sướng”, sướng mà không biết
vì sao mình sướng, miệng ngâm nga những vần thơ “cả đẩn” mà mắt cứ sáng long
lanh, mặt rạng rỡ như đóa hoa xuân. Đó là cái sướng của những kẻ “ngây thơ hưởng
thái bình” rất tội nghiệp, rất đáng thương.
Tôi đã từng “vừa ngây thơ
vừa sướng” như thế một thời gian khá dài. Cũng may nhờ những bà chị, những người
bạn, những “bậc thầy” vừa ban cho kiến thức vừa nắm tay kéo ra khỏi cái nhóm
“đáng thương” đó để gia nhập một nhóm khác “ít đáng thương hơn”. Và rồi theo
năm tháng, tôi tìm cách mời gọi, quy tụ chung quanh mình những người yêu thơ
trình độ “khá” hơn để trao đổi, bàn luận, và cứ thế từng bậc, từng bậc tự nâng
kiến thức và khả năng cảm thụ thơ ca của mình lên.
Bây giờ thỉnh thoảng viết
mấy bài bình thơ để trước hết, thỏa mãn cái thú đam mê riêng, sau nữa, gọi là một
chút đáp đền ân nghĩa những người đã ra công giúp đỡ, bồi đắp để tôi có điều kiện
tự nâng cấp hồn thơ của mình. Và biết đâu những lời bình nhăng tán cuội như thế
này lại tiếp tục đem đến những cuộc đối thoại về thơ ca lý thú.
League City 03/2016
Phạm Đức Nhì
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét