Thứ Bảy, 2 tháng 1, 2021

CÁI SIÊU VÀ CÁI VỤNG CỦA NGUYỄN BÍNH TRONG MỘT BÀI THƠ


Gợi, Không Kể (Show, Don’t Tell) Là Gì?

 

Gợi, Không Kể là một kỹ thuật viết trong đó câu chuyện và các nhân vật có liên quan với nhau thông qua các chi tiết và hành động cảm tính chứ không phải là sự trình bày, tóm tắt. Nó thúc đẩy một phong cách viết cuốn hút hơn cho người đọc, cho phép họ “ở cùng phòng” với các nhân vật. (1)

 

(Show, Don’t Tell là biện pháp tu từ phát xuất từ Tây Phương, dịch là Gợi, Không Kể cũng hơi gượng nên tôi xin phép được dùng nguyên chữ gốc cho chính xác. Mong độc giả thông cảm.)

 

Showing minh họa, trong khi Telling chỉ phát biểu (thông tin chính trong một câu chuyện.)

 

(Showing illustrates, while Telling merely states.)

 

Thí dụ:

 

Telling: Michael vô cùng sợ bóng tối.

 

Showing: Khi mẹ em tắt đèn và rời khỏi phòng, Michael căng thẳng. Em thu mình dưới chăn, nắm chặt tấm trải giường và nín thở khi gió lướt qua rèm. (2)

 

Tóm lại,

 

Telling: Tóm tắt hay tường thuật theo lối chỉ kể cho người đọc biết điều xảy ra.

 

Showing: Dùng sự mô tả và hành động để giúp người đọc trải nghiệm câu chuyện.

 

Show, Don’t Tell Trong “Giấc Mơ Anh Lái Đò”

 

Bài thơ Giấc Mơ Anh Lái Đò có 14 câu (lục bát) được chia thành 4 ý nhỏ như sau:

 

1/ Hai câu đầu:

 

Năm xưa chở chiếc thuyền này

Đưa cô sang bãi tước đay chiều chiều

 

Đây là khởi điểm của mối tình đơn phương. Tác giả chỉ nói đến công việc đưa đò kiếm sống của mình nhưng cũng đồng thời vẽ nên khung cảnh, hoàn cảnh được tiếp xúc, gần gũi với cô gái: Gặp nàng, biết nàng trong mối quan hệ chủ thuyền và khách đi đò qua bãi. Thủ pháp Show, Don’t Tell đã bắt đầu lộ diện.

 

2/ Sáu câu kế tiếp:

 

Để tôi mơ mãi mơ nhiều

“Tước đay xe võng nhuộm điều ta đi

 Tưng bừng vua mở khoa thi

 Tôi đỗ quan trạng vinh quy về làng

 Võng anh đi trước võng nàng

 Cả hai chiếc võng cùng sang một đò”

 

Tác giả không nói gì về tình yêu nhưng khi người đọc nghe chàng tâm sự là đã đưa cô gái vào trong cả giấc mơ “vinh quy bái tổ” của mình thì hiểu ngay rằng chàng đã yêu cô say đắm. Show, Don’t Tell rõ nét và khéo.

 

3/ Bốn câu kế tiếp:

 

Đồn rằng: Đám cưới cô to

Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu

Nhà gái ăn chín nghìn cau

Tiền cheo, tiền cưới chừng đâu chín nghìn

 

Chữ vụng nhất và theo tôi, làm giảm giá trị của cả đoạn thơ là chữ “to”. Chính chữ “to” đã để lộ ý của tác giả trong đoạn này và đã làm thủ pháp Show, Don’t Tell thất bại. Ngay câu đầu độc giả đã biết đám cưới của cô gái to rồi. Ba câu kế tiếp chỉ làm rõ nghĩa thêm cho chữ “to” mà thôi.

 

4/ Hai câu Kết:

 

 Lang thang tôi dạm bán thuyền

 Có người giả chín quan tiền, lại thôi

 

Trong khi cả cơ nghiệp của anh lái đò – là chiếc thuyền – đem gạ bán thì người ta chỉ trả có chín quan tiền. Hai câu thơ chỉ nói đến việc dọ giá bán thuyền nhưng đã ngầm chứa khoảng cách giầu nghèo ghê gớm giữa anh lái đò và tình địch của mình. Và hậu quả là nỗi đau đến xé tâm can về mối tình vô vọng đã đổ ập xuống đầu anh lái đò đáng thương. Show, Don’t Tell ở 2 câu kết thật tuyệt vời.

 

Giá Trị Nghệ Thuật Của “Giấc Mơ Anh Lái Đò”

 

Ngôn ngữ thơ đẹp một cách bình dị, câu cú đơn giản nhưng vững chắc về mặt ngữ pháp. Các ý nhỏ trong bài thơ tự động gắn chặt với nhau một cách tự nhiên, không cần những chữ nối (liên từ) hoặc câu nối. Bốn đoạn Show, Don’t Tell thì 3 đoạn thành công, đặc biệt hai câu kết - một thủ pháp Show, Don’t Tell xuất sắc.

 

 

Bài thơ, không những chỉ nổi trội về mặt thi pháp mà còn thành công về mặt cảm xúc. Tứ thơ chảy nhẹ nhàng, chậm rãi nhưng thành dòng rõ rệt. Đến cuối bài cảm xúc dâng lên cao ngất; nỗi đau của mối tình vô vọng như một cơn mưa lớn đổ ập xuống tràn ngập tâm hồn anh lái đò. Bài thơ, rất khéo, kết thúc ở cao trào.

 

Tiếc Cho Nguyễn Bính

 

Mỗi lần đọc lại hoặc ngâm nga bài Giấc Mơ Anh Lái Đò trong đầu tôi lại hiện ra một câu hỏi: “Tại sao một tài thơ hiếm có như Nguyễn Bính lại vô ý đến độ đưa chữ “to” rất “thô”, rất vô duyên ấy vào bài thơ?”

 

Chỉ cần tác giả “giấu” được chữ “to” thì 3 câu kế tiếp sẽ đóng vai trò cung cấp thông tin để từ đó người đọc tự nhận ra “À! Đám cưới cô ấy to thật”. Đoạn thơ sẽ trở thành Show, Don’t Tell một cách tự nhiên. Ba câu kế tiếp không còn là những anh “thợ vịn”, đưa vào để lấy có mà sẽ trở thành những công nhân lành nghề, có đóng góp quan trọng cho công trình Giấc Mơ Anh Lái Đò..

 

Mà giấu chữ “to” thì thiếu gì cách. Với kỹ thuật thơ nhuần nhuyễn như Nguyễn Bính chẳng lẽ không nghĩ ra được một câu lục có vần “o” mà vắng bóng chữ “to”?

 

Chẳng hạn (đơn giản nhất):

 

Đồn rằng đám cưới của

 

Giả sử Nguyễn Bính giấu được chữ “to” bằng câu lục (mà câu “Đồn rằng đám cưới của cô” của tôi là thí dụ) thì chỉ riêng về mặt thi pháp, 4 đoạn Show, Don’t Tell cũng thừa sức đưa Nguyễn Bính và Giấc Mơ Anh Lái Đò lên một trong những chỗ ngồi rất trang trọng giữa vườn thơ tươi đẹp của nhân loại.

 

 

Với vóc dáng ấy, Giấc Mơ Anh Lái Đò có đến 4 chỗ liên tiếp – không có liên từ hoặc câu nối - sử dụng thủ pháp Show, Don’t Tell hoàn hảo. Không những thế, toàn bài thơ - tất cả 14 câu, 98 chữ - đều nằm gọn dưới vùng phủ sóng của Show, Don’t Tell, không một chữ nào lọt ra ngoài.

 

Trong văn học Việt Nam, cho đến lúc tôi viết những dòng chữ này, CHƯA một thi phẩm nào sử dụng thủ pháp Show, Don’t Tell tuyệt vời đến mức ấy.

 

Chữ “to” ấy đã làm đoạn 3 mất đi danh hiệu Show, Don’t Tell và đáng tiếc nhất là do đó, tác giả đã để vuột khỏi tay chiếc huy chương vàng dành cho thi sĩ có Thi Phẩm Hoàn Toàn Show, Don’t Tell.

 

PHẠM ĐỨC NHÌ

 

Chú Thích:

 

1/ Show, Don’t Tell is a writing technique in which story and characters are related through sensory details and actions rather than exposition. It fosters a style of writing that’s more immersive for the reader, allowing them to “be in the room” with the characters.

 

2/ Telling: Michael was terribly afraid of the dark.

 

Showing: As his mother switched off the light and left the room, Michael tensed. He huddled under the covers, gripped the sheets, and held his breath as the wind brushed past the curtain.

 

https://blog.reedsy.com/show-dont-tell/

2 nhận xét:

  1. Bạn Nhi Phạm có quyền phê phán và nêu ra ý "chủ quan" của bạn, đó là điều cần thiết trong phê bình. Tuy nhiên bạn "cả quyết" như vầy: "như anh Nguyên Lạc - là hoàn toàn sai lầm" và "Có điều đây là sai lầm mang tính lý thuyết, đụng chạm đến một trong những biện pháp tu từ quan trọng trong kỹ thuật viết văn, làm thơ. Hơn nữa, không phải chỉ xê xích chút đỉnh mà là Trắng lầm lẫn với Đen, nói huỵch toẹt mà lại khen là có ẩn ý sâu sắc" - NP... thì tôi thấy bạn Nhi Pham quá "chủ quan" và tự cho mình "đúng" hơn người. Ôi "Cái TÔI mình sao dễ thương quá, không đáng ghét chút nào". Trong phê bình cần trung thực, cảm tính xin bỏ qua bên. Xin đừng vin cớ "bắt sâu" mà bẻ luôn cành hoa.
    Tôi xin trả lời bạn và cũng xin nói trước- đây chỉ là ý chủ quan nên có thể là sai sót:
    - Các thủ pháp trên tùy theo "hệ quy chiếu" của mỗi người, tùy theo cái tạm gọi là "trình độ" nhận thức của mỗi người "nắm bắt". Sai chăng? Cái của tôi hiểu có thể khác với cái bạn hiểu- vì trình độ tôi có thể "chưa tới"nên tôi không dám nói cái của bạn hiểu là sai, cái của tôi là đúng- như bạn đang làm.
    - Bài của CXH, cái "phần nổi" thì bạn đã biết rồi, còn cái "phần chìm" thì tôi cũng đã nói- nhưng chắc bạn đã quên:"Thảm kịch nhân sinh sau ngày “đổi đời”, niềm xót xa cho những cảnh ngộ của một dân tộc, và tình người, tính nhân bản. Độc giả cùng dự phần với tác giả-Tính phê phán của nó được người đọc hiểu ngầm" Theo tôi, đâu cần phải nói thảm kịch vầy vầy ..., độc giả cũng biết: Đó là DO NOT TELL? Tôi sai chăng?
    - Còn về Lâm Chương, cái "phần ngầm" tôi cũng đã nói, và chắc bạn cũng quên:
    . Những con khỉ này đã “một thời” bị “người ta tránh né và tránh xa như con vật quái đản”: “Vết thương” đến nay đã nguôi và lành chưa?
    . Lời của ông thầy bùa: "Phần ngầm" là cái mà S. Freud đã nói, nó luôn luôn chi phối con người; và bản tính "lương thiện" của Lương Mập- một con người "bình thường". Cũng giống trên, đâu cần phải giải thích vầy vầy.,.. phải không?
    Xin nói lại, chỉ là "Vài Điều Về Văn Phong...", có nghĩa là chủ quan, nếu bạn thấy sai thì cứ viết bài phê phán, tôi sẽ học hỏi.
    Đừng cho mình là đúng, đừng "đóng sẵn cái hòm" theo ý mình mà phải đo kích thước người trước, kèo... thì tội quá.
    Về nhà văn Lâm Chương, anh là bạn tôi, tôi có gởi bài cho anh xem trướ, anh Lâm Chương/ Chương Lâm FB cũng có góp ý với tôi rồi, anh nói OK và cám ơn tôi, không có chỉnh sửa gì cả. Nói thêm, nếu bạn có đọc Sử Ký Của Tư Mã Thiên, thì thấy văn phong của LC như thế nào

    Vài lời và sẽ ngừng tại đây, chúc mừng năm mới tới bạn, nhà bình thơ "có tiếng" nghiêm chỉnh, "công tâm". Nguyên Lạc

    Trả lờiXóa
  2. Thêm vài hàng cho đầy đủ
    Theo tôi: Vạch lá tìm bắt sâu để cho hoa không bị cắn tàn lụi, chứ không lấy cớ bắt sâu rồi bẻ luôn cành hoa, tội cho cây hoa lắm và hỏng cả vườn hoa. Đừng tự cho mình đúng, hiểu hơn người, đừng "đóng sẵn cái hòm" theo ý mình mà phải đo kích thước người trước, kẻo ... thì tội quá.
    Xin lập lại lần nữa,"Vài Điều Về Văn Phong...", vài điều có nghĩa là chủ quan cảm xúc văn thơ mình đọc, mình thích - có thể người khác không-; và chủ quan có thể người khác không hài lòng, tuy nhiên đừng "nâng cao quan điểm" đưa đến nào là "Sai sót trong phê bình văn học không phải là cái gì ghê gớm lắm. Dân chơi lâu năm thế nào cũng có một đôi lần sơ xuất. Có điều đây là sai lầm mang tính lý thuyết, đụng chạm đến một trong những biện pháp tu từ quan trọng trong kỹ thuật viết văn, làm thơ" thì theo tôi "sao đâu ấy", phải không?
    Vài lời thêm và sẽ ngừng tại đây, không thêm
    Nguyên Lạc

    Trả lờiXóa