Lời Nói Đầu
Trong thời gian viết bài Bàn
Về Chữ “Buông” Của Trịnh Công Sơn Trong “Để Gió Cuốn Đi” (1), để có thể thấm và
phần nào hiểu ý của nhạc sĩ, tôi đã vào Google nghe đi, nghe lại bản nhạc được
nhiều ca sĩ khác nhau hát. Với bài viết ngắn này tôi không có ý định bàn đến sự
hay dở của chất giọng cũng như khả năng thể hiện của ca sĩ mà chỉ bàn đến hai
trường hợp thay đổi lời ca và vài trường hợp chọn cách kết thúc bản nhạc hơi khác
thường. Mục đích để tìm hiểu xem là làm như vậy ca sĩ đã đến gần hay đi xa - thậm
chí “đi lạc” – ý chính của bản nhạc.
Do chỉ chọn một số ca sĩ rất
ngẫu nhiên khi gõ “để gió cuốn đi” trên Google, những ca sĩ khác, cũng ở vào
trường hợp tương tự nhưng không được (bị) chọn là ngoài ý muốn của người viết.
Tóm Tắt Ý Của Bản Nhạc
Bản nhạc có thể chia làm 4
đoạn nói đến chữ “buông’ của trạng thái tâm con người.
1/ Với “tấm lòng”: Hãy “để gió cuốn đi”. Nếu
không, nó sẽ làm mờ mắt ta, trái tim ta sẽ thành “chiếc bóng” của nó “đi rao lời
dối gian”
2/ Với hạnh phúc (tiếng cười): Hãy để nước
cuốn trôi.
3/ Với khổ đau, bất hạnh: Hãy mở cửa trái
tim để “con chim đau, mang vết thương sâu” bay đi.
4/ Khi gió cuốn đi hết - cả “cái tôi” (bản
ngã) của ta (“vắng bóng ai”) - ta sẽ vui sống, an lạc.
“Tấm lòng” là bản tâm, là toàn
thể những gì chất chứa trong tim. Trong thực tế, gió không thể một lúc cuốn trôi
“tấm lòng” đi được. Vì thế, TCS đã chia những gì chất chứa trong “tấm lòng” thành
2 loại - hạnh phúc và khổ đau. Khi tất cả những tiếng cười (hạnh phúc) được nước
cuốn trôi, những “con chim đau, mang vết thương sâu” (khổ đau) vỗ cánh bay đi hết,
“tấm lòng“sẽ hoàn toàn được gió cuốn đi. Lúc đó bản tâm chỉ là một khoảng không,
“cái tôi” (bản ngã) đã “vắng bóng”
Với cách hiểu như thế, nghe các
ca sĩ hát, tôi nổi hứng đưa ra mấy lời bàn. Đây chỉ là nhận xét cá nhân. Sẵn sàng
đón nhận những ý kiến trái chiều, khác hướng.
Ca Sĩ Thùy Chi Đổi Chữ “Tan” Thành “Vang”
Không biết vì lý do gì khi
trình bày bản nhạc Để Gió Cuốn Đi nữ ca sĩ Thùy Chi (2) đã đổi chữ “tan” của
nguyên bản trong câu hát “và tiếng hót tan
trong trời gió lên” thành chữ “vang”.
Câu hát trên nằm trong đoạn
nhạc nói về sự buông bỏ những nỗi khổ đau, được tác giả diễn tả bằng hình tượng
“con chim đau mang vết thương sâu”.
Khi “con chim đau mang vết
thương sâu” vỗ cánh bay khỏi trái tim, “và tiếng hót tan trong trời gió lên” - chữ “tan”
cho độc giả cái cảm giác về sự buông bỏ hoàn toàn, không còn tơ vương gì đến những
cay đắng, khổ đau nữa. Âm thanh từ tiếng hót của con chim và dĩ nhiên, cả bóng
hình của nó, đã tan biến trong bầu trời, không còn một dấu tích gì.
Đổi “tan” thành “vang” thì
trong câu “và tiếng hót vang trong
trời gió lên” tiếng hót của con chim còn vọng lại, nghĩa là chưa tan biến hoàn
toàn, sự buông bỏ chưa trọn vẹn.
Hát như thế, ca sĩ Thùy
Chi - về mặt ý nghĩa- đã làm giảm cái hay, cái đẹp, cái sâu sắc của đoạn nhạc.
Ca sĩ Phạm Anh Khoa đổi “chiếc bóng” thành “đôi cánh”
Trong Chương Trình 12 Con
Giáp Năm 2018 nam ca sĩ Phạm Anh Khoa (3) khi thể hiện nhạc phẩm Để Gió Cuốn Đi
đã thay 2 chữ “chiếc bóng” từ nguyên bản thành “đôi cánh”.
Anh hát:
“Ôi! Trái tim đang bay
theo thời gian
Làm ‘đôi cánh’ đi rao lời dối gian”
Câu hát đó thiếu tính
logic. “Làm đôi cánh” thì “đôi cánh” chỉ có thể là phuơng tiện di chuyển chứ không
thể “đi rao lời dối gian” được. Còn trong nguyên bản:
“Ôi! Trái tim đang bay
theo thời gian
Làm ‘chiếc bóng’ đi rao lời dối gian”
thì nếu “tấm lòng” chưa được
gió cuốn đi, trái tim sẽ làm “chiếc bóng” của nó - tức là “chiếc bóng” của ta,
thay mặt ta đi loan truyền những điều tốt đẹp về ta, còn những điều xấu xa thì
che giấu – nghĩa là “đi rao lời dối gian” giùm ta. Trường hợp ta dám và có thể để
gió cuốn “tấm lòng” đi được thì “chiếc bóng” cũng không còn nữa. Bản ngã – tức
là “hình bóng ai” trong ta biến mất, tâm của ta sẽ ở trạng thái vô ngã - chỉ có
ở những vị tu hành đạt đạo.
Đây là chiếc cầu để dẫn độc
giả đến - và có thể hiểu - cụm từ “vắng bóng ai” ở đoạn kết:
Hãy yêu ngày tới dù quá mệt kiếp người
Còn cuộc đời ta cứ vui
Dù vắng bóng ai, dù vắng bóng ai
Còn cuộc đời ta cứ vui
Dù vắng bóng ai, dù vắng bóng ai
Thay “chiếc bóng” bằng “đôi
cánh” ca sĩ Phạm Anh Khoa không những làm câu hát mất tính logic mà còn chặt chiếc
cầu liên tưởng, khiến độc giả chới với, dù có được giải thích, cũng khó vỡ nghĩa
(make sense) được cụm từ “vắng bóng ai”.
(Theo link ở mục Chú Thích
tôi đã nghe ca sĩ Phạm Anh Khoa hát Để Gió Cuốn Đi cả chục lần. Nhưng mới đây
khi bấm vào link để check lại lần cuối thì phần trình bày của anh đã bị xóa)
Sau đây là vài cách kết thúc
bản nhạc.
1/ Giữ Nguyên Lời Và Ý Của Tác Giả
Thông thường các ca sĩ kết
thúc bằng cách lập lại (hoặc ngân dài) những chữ cuối, hoặc câu cuối của bản nhạc.
Trong trường hợp Để Gió Cuốn Đi câu cuối sẽ là “dù vắng bóng ai”. Các ca sĩ Khánh
Ly (4), Trường Thanh (5), Bé Hoàng Ngân (6) đã dùng cách kết thúc này - lập lại
nhiều lần câu “dù vắng bóng ai”.
Đây là cách kết thúc an toàn
nhất. Dù tác giả có vô ý hoặc “yếu cơ” để những chữ cuối hoặc câu cuối ở vị trí
quá xa với ý chính của bản nhạc, hát lên nghe lạc lõng hoặc nhạt nhẽo, không lưu
lại ấn tượng thì cũng không phải là lỗi của người hát.
Trong trường hợp Để Gió Cuốn
Đi, khi “tấm lòng” được gió cuốn đi hết, tâm của con người sẽ ở trạng thái “không”,
nghĩa là tuyệt đối vắng lặng, tuyệt đối thanh tịnh. Bản ngã, hay “cái tôi” sẽ
“vắng bóng”. Cho nên ca sĩ kết thúc bản nhạc bằng cụm từ “Dù vắng bóng ai” là hợp
lý, là đúng ý của tác giả.
2/ Kết Thúc Bằng Câu “Để Gió Cuốn Đi”
Ca sĩ Quang Dũng (7) đã chọn
cách kết thúc này.
Đây là cách kết thúc khác
thường. Ca sĩ đã lấy tựa đề – cũng là câu hát quan trọng nhất, gói trọn ý của bản
nhạc, coi như một CODA của riêng mình - để kết thúc. Theo tôi, so với cách kết
thúc thường lệ ở trên, cách này hiệu quả hơn, để lại ấn tượng mạnh hơn.
3/ Kết Thúc Bằng Cả Đoạn
Ca sĩ Hồng Nhung (8) đã chọn
đoạn quan trọng nhất, coi như một CODA để kết thúc.
Sống trong đời sống cần có một tấm lòng. Để làm gì em
biết không?
Để gió cuốn đi. Để gió cuốn đi.
Và lập lại:
Để gió cuốn đi. Để gió cuốn đi.
Cách kết thúc của Hồng
Nhung – lý giải ý chính của bản nhạc một lần cuối - theo tôi, để lại ấn tượng mạnh
hơn của Quang Dũng.
4/ Cách Kết
Thúc Hay Nhất
Thùy Chi (2) cũng kết thúc
bằng đoạn của Hồng Nhung nhưng bỏ câu “Để làm gì em biết không?” Với tôi, câu
“Để làm gì em biết không?”, về mặt ý nghĩa là một câu thừa, do cấu trúc của dòng
nhạc phải đưa vào để lấp chỗ trống. Ca sĩ trẻ Thùy Chi đã “tinh” hơn Hồng
Nhung, bỏ câu ca từ thừa thãi ấy đi, để chỉ còn:
Sống trong đời sống cần có một tấm lòng.
Để gió cuốn đi.
Thùy Chi cũng bỏ bớt một câu
“Để gió cuốn đi” (không lập lại), nhưng thay vào đó cô ngân dài để âm vang của
câu ấy thấm vào lòng người nghe nhạc. CODA của Thùy Chi vừa gọn, vừa chắt lọc,
vừa gói trọn ý của tác giả, để lại ấn tượng rất sâu sắc.
Theo tôi, đây là cách kết
thúc hay nhất.
5/ Kết Thúc Bản Nhạc Bằng Ý Phụ
Ca sĩ Hồ Quỳnh Hương (9) và
hai ca sĩ song ca Hiền Thục, Đức Tuấn (10) có lẽ thích hình tượng “con chim đau
mang vết thương sâu” nên đã lấy nửa sau của đoạn 3 để kết thúc bản nhạc.
“Trong trái tim con chim đau nằm yên
Ngủ dài lâu mang theo vết thương sâu
Một sớm mai chim bay đi triền miên
Và tiếng hót tan trong trời gió lên”
Ngủ dài lâu mang theo vết thương sâu
Một sớm mai chim bay đi triền miên
Và tiếng hót tan trong trời gió lên”
Độc giả coi lại phần Tóm Tắt
Ý Của Bản Nhạc sẽ thấy đoạn 3 – con chim đau mang vết thương sâu - chỉ là một
trong hai ý phụ của bản nhạc - hạnh phúc và khổ đau. Các ca sĩ Hồ Quỳnh Hương,
Hiền Thục và Đức Tuấn lấy một trong hai ý phụ để kết thúc bản nhạc là đã hành xử
không đúng đối với đoạn kết.
6/ Kết Thúc Sai Nhất, Dở Nhất
Don Hồ và Thanh Hà (11) lại
kết thúc Để Gió Cuốn Đi bằng câu “Sống
trong đời sống cần có một tấm lòng”. Đúng là theo Theo Trịnh Công Sơn thì “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng”,
nhưng điều quan trọng hơn là phải “Để gió
cuốn đi”. Nếu chỉ biết o bế “tấm lòng” thì trái tim con người sẽ thành “chiếc
bóng đi rao lời dối gian”. Hát như vậy, Don Hồ và Thanh Hà chưa “bắt’ được ý chính
của bản nhạc.
Trong số những ca sĩ thể
hiện Để Gió Cuốn Đi, cách kết thúc của Don Hồ và Thanh Hà sai nhất và dở nhất.
7/ Kết Thúc Bằng Thế Trận
Đây là cách kết thúc của nữ
ca sĩ Thùy Dung (12). Chị lập lại cụm từ cuối của bản nhạc (dù vắng bóng ai) một
lần nữa rồi hát lại lần lượt những cụm từ chính của mỗi đoạn (cùng âm và nhịp điệu):
“Để buốt trái tim, rồi nước cuốn trôi, để gió cuốn đi”
Với cách dàn quân như vậy
người nghe sẽ dễ “bắt” được ý chính của toàn bài. Rất tiếc ở đây ta lại gặp
khuyết điểm về thế trận của chính tác giả. Lẽ ra phải chọn cụm từ đồng nghĩa với
“để chim bay đi” thì TCS lại đưa vào “để buốt trái tim” nên thế trận không đồng
bộ, làm người nghe ngờ ngợ, thiếu tự tin vào cảm nhận của mình.
Dù sao cũng xin ghi nhận cách
suy nghĩ đầy sáng tạo của Thùy Dung.
Kết Luận
Để Gió Cuốn Đi là bản nhạc
có ca từ nặng chất suy niệm, với tới được chỗ sâu kín nhất của tâm hồn con người.
Chỉ riêng về tính tư tưởng,
nó đã xứng đáng đứng riêng một góc trời để mọi người ngắm nghía, chiêm nghiệm.
Trịnh Công Sơn đã phạm một
vài lỗi kỹ thuật. Trước hết, ông quá coi trọng nghĩa bóng, không chăm chút đúng
mức cho phần nghĩa đen. Về thế trận thì cấu trúc của phần nhạc và phần ca từ không
song song, đồng bộ gây khó khăn cho sự cảm nhận và nắm bắt ý chính của toàn bài.
Dù sao đi nữa, nó cũng là
một bản nhạc hay. Bài viết Hiểu Đúng Nghĩa Câu Hát Của Trịnh Công Sơn Như Thế Nào?
(13) của giáo sư Hoàng Đằng, với tôi, là cái “duyên” để bước vào một cuộc trao
đổi văn học lý thú về một đề tài đậm nét nhân bản.
Xin cám ơn các ca sĩ – dù
được khen hay bị chê – đã cho tôi cơ hội được góp mấy lời bình phẩm để làm rõ
nghĩa hơn một ca khúc đôc đáo của Trịnh Công Sơn.
Nếu thấy bài viết có gì
sai sót, xin độc giả, nhất là các bậc trưởng thượng, hạ cố cho ý kiến, phê bình,
chỉ bảo. Hãy giúp cho chữ “buông” được sáng tỏ trước khi “Để Gió Cuốn Đi”.
Texas 7 tháng 1 năm 2019
Phạm Đức Nhì
CHÚ THÍCH:
1/
2/ Thùy Chi
3/ Phạm Anh Khoa
4/ Khánh Ly
5/ Trường Thanh
6/ Bé Hoàng Ngân - Nhật Ngân
và các ca sĩ
7/ Quang Dũng,
8/ Hồng Nhung
9/ Hồ Quỳnh Hương
10/ Hiền Thục - Đức Tuấn
11/ Don Ho - Thanh Hà
12/ Thùy Dung
13/ Hoàng Đằng
PHỤ LỤC:
Sau đây là bình
luận của một “Facebooker” và sau đó là trả lời của tôi. Thấy có liên quan đến ý
chính của bản nhạc nên xin đưa vào phần Phụ Lục để độc giả tham khảo.
Facebooker X:
“Ý của mình thì có phấn giống với anh, đó là
nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cũng nói về chữ Buông khi viết "... cần có một tấm
lòng". Tấm lòng ở đây mình hiểu là Tâm, cái Tâm này nó không chứa sự vị
tha, nó không chứa nhân ái, nó không có gì là cao thượng... Tâm này rỗng rang,
nó chẳng vướng víu cái gì cả, Tâm không chấp cái tà ác, thế nên không có gì gọi
là vị tha. Tâm không đo đếm mình đã cứu giúp bao nhiêu người, vậy nên chẳng chứa
nhân ái. Tâm không có kẻ thù, vậy nên cũng không cần phải nghĩ đến sự cao thượng.
Phật khi xưa từng thuyết: ‘Diệc độ vô số chúng sanh, nhưng không có chúng sanh nào được diệc độ’.
Có thể mình diễn giải không suông lắm, nhưng tựu trung mình hiểu chữ Buông là như vậy.”
Phật khi xưa từng thuyết: ‘Diệc độ vô số chúng sanh, nhưng không có chúng sanh nào được diệc độ’.
Có thể mình diễn giải không suông lắm, nhưng tựu trung mình hiểu chữ Buông là như vậy.”
NhiPham trả lời:
“Cám ơn bạn X đã đưa ra sự khác biệt.
“’Tấm lòng’ tôi nói đến là ‘tấm lòng’ trước khi ‘để gió cuốn đi’. Lúc đó tùy môi trường, hoàn cảnh, căn cơ, mỗi người tự tạo cho mình một mẫu người, xây cho mình một tượng đài để vươn tới.
Tượng đài của con tôi khác tượng đài của con Donald Trump hoặc tượng đài của con Bố Già Victor Corleon. Theo tôi, đó cũng là ‘tấm lòng’ hay tượng đài Trịnh Công Sơn muốn nói đến.
‘Tấm lòng’ bạn X đưa ra là những gì còn lại trong tim (tâm) sau khi ‘tấm lòng’ đã ‘để gió cuốn đi’. Đó là trạng thái lý tưởng của tâm mà TCS chỉ ‘thấy’ và ‘nói đến’ chứ chưa trải nghiệm, chưa vươn tới được. Tôi cho rằng nhạc sĩ của chúng ta chỉ có lý, chưa có sự là như vậy.
Không phải cứ trải lòng ra rồi gật đầu là gió sẽ cuốn đi hết khổ đau, hạnh phúc, dục vọng của mình. Khó lắm bạn hiền ơi. Nếu bạn đã từng hành thiền, muốn xua đi một hình bóng cũ, một kỷ niệm xưa, một tâm sở bất thiện không phải dễ. Ngay cả những bậc tu hành, phải mất cả tháng, có khi cả vài tháng mới thành công. Mà trong tim ta đâu phải chỉ có một hình bóng cũ, một kỷ niệm xưa, một tâm sở bất thiện.
Cho nên nghe đoạn cuối của ca khúc Để Gió Cuốn Đi:
‘Hãy yêu ngày tới dù quá mệt kiếp người
Còn cuộc đời ta cứ vui
Dù vắng bóng ai, dù vắng bóng ai’
tôi biết ngay là TCS chỉ ‘thấy’, ‘nói’ chứ chưa làm. Tại sao? Vì người đã ‘buông’ tới mức mất hẳn hình bóng cái tôi của mình sẽ thanh thản, vui vẻ, hạnh phúc khi được sống kiếp người chứ không ai nói:
“’Tấm lòng’ tôi nói đến là ‘tấm lòng’ trước khi ‘để gió cuốn đi’. Lúc đó tùy môi trường, hoàn cảnh, căn cơ, mỗi người tự tạo cho mình một mẫu người, xây cho mình một tượng đài để vươn tới.
Tượng đài của con tôi khác tượng đài của con Donald Trump hoặc tượng đài của con Bố Già Victor Corleon. Theo tôi, đó cũng là ‘tấm lòng’ hay tượng đài Trịnh Công Sơn muốn nói đến.
‘Tấm lòng’ bạn X đưa ra là những gì còn lại trong tim (tâm) sau khi ‘tấm lòng’ đã ‘để gió cuốn đi’. Đó là trạng thái lý tưởng của tâm mà TCS chỉ ‘thấy’ và ‘nói đến’ chứ chưa trải nghiệm, chưa vươn tới được. Tôi cho rằng nhạc sĩ của chúng ta chỉ có lý, chưa có sự là như vậy.
Không phải cứ trải lòng ra rồi gật đầu là gió sẽ cuốn đi hết khổ đau, hạnh phúc, dục vọng của mình. Khó lắm bạn hiền ơi. Nếu bạn đã từng hành thiền, muốn xua đi một hình bóng cũ, một kỷ niệm xưa, một tâm sở bất thiện không phải dễ. Ngay cả những bậc tu hành, phải mất cả tháng, có khi cả vài tháng mới thành công. Mà trong tim ta đâu phải chỉ có một hình bóng cũ, một kỷ niệm xưa, một tâm sở bất thiện.
Cho nên nghe đoạn cuối của ca khúc Để Gió Cuốn Đi:
‘Hãy yêu ngày tới dù quá mệt kiếp người
Còn cuộc đời ta cứ vui
Dù vắng bóng ai, dù vắng bóng ai’
tôi biết ngay là TCS chỉ ‘thấy’, ‘nói’ chứ chưa làm. Tại sao? Vì người đã ‘buông’ tới mức mất hẳn hình bóng cái tôi của mình sẽ thanh thản, vui vẻ, hạnh phúc khi được sống kiếp người chứ không ai nói:
‘Hãy yêu ngày tới DÙ QUÁ MỆT KIẾP NGƯỜI’ như vậy.
Cám ơn bạn X đã trao đổi với phong thái rất lịch sự.”
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét