BÌNH THƠ TẶNG BẠN MỚI QUEN

                   

Lời Nói Đầu

  

Vừa kết bạn FB với Hồ Anh Tuấn xong tôi nhận được tin nhắn của bạn ấy như sau:

 

“Chào Tiên sinh!

Em vào trang đọc mấy bài bình của Tiên sinh thấy hay quá; tính logic học rất cao, phân tích rõ ràng mạch lạc. Em là người yêu thơ và đang tập làm thơ viết theo cảm xúc. Em rất mong được Tiên sinh chiếu cố cho em xin một lời chỉ giáo. Chúc Tiên sinh ngày cuối tuần thật an hạnh”

 

Để tỏ lòng quý mến một người yêu thơ tôi đã chọn một bài thơ của mình phân tích, lý giải để giúp anh bạn làm quen với một số điểm căn bản của Kỹ Thuật Thơ.

 

Lý Do Chọn Bài Thơ

 

1/ À Ra Thế là bài thơ ngắn nhưng có nhiều điểm liên quan đến kỹ thuật thơ đáng để luận bàn, trao đổi.

 

2/ Đứng ở vị trí “tác giả” tôi có thể mạnh miệng hơn khi nói đến tứ thơ và kỹ thuật thơ của tác phẩm.

 

3/ Đây là bài thơ chỉ ở mức “thường thường bậc trung” nên chắc độc giả cũng không nỡ trách tôi “bình thơ của mình” để “mèo khen mèo dài đuôi”.

 

Trải Nghiệm Cá Nhân

 

Thằng Cu Tý của tôi có lẽ nặng nghiệp nên đã cùng tôi chịu nhiều đọa đày, cay đắng. Những năm tù cải tạo, cũng vì mê làm thơ nên tôi luôn bị cùm kẹp trong xà lim và bị đánh đến dập xương xống, liệt 2 chân, rối loạn cơ tròn, không kiểm soát được cả đường tiểu tiện và đại tiện. Dĩ nhiên lúc ấy thằng Cu Tý cũng bị ảnh hưởng nặng nề và bị xếp vào loại “bất khiển dụng” mấy năm liền.

 

Sống ở Mỹ tôi bị đụng xe 4 lần trong đó có đến 3 lần cả hai xe đụng nhau đều hư hại hoàn toàn, được đưa về bãi xe phế thải bán sắt vụn. Đặc biệt, có một lần “head - on” (hai xe trái chiều đụng nhau) ngay giữa Cầu Kemah (Galveston, Texas). Tôi bị thương nặng, kẹt trong chiếc xe bẹp dúm. Một người lính cứu hỏa phải chui vào hàng ghế sau xe để lấy tay bịt vết đứt trên cổ của tôi đang phun máu lênh láng. Trực thăng đã đáp xuống bãi trống chờ đợi nhưng phải đến hơn 30 phút sau lính cứu hỏa mới cưa đứt xe để lội tôi ra. Ngoài vết đứt 8 cm trên cổ tôi còn gẫy xương đùi phải và 6 xương sườn. Đó là chưa kể những bầm dập khác trên cơ thể. Trong 3 lần đụng xe nặng thằng Cu Tý cũng “te tua” và trở thành “đồ phế thải” khá lâu.

 

 À RA THẾ

 

Mấy đứa con tưởng tôi hà tiện

sợ tốn điện

hao tiền

thật ra không phải vậy

 

Thuở ấy

bụng tôi rất săn

chỉ hơi lên gân

sáu cục nổi lên cuồn cuộn

 

Phía dưới bụng

thằng Cu Tý

hùng dũng hiên ngang

tư thế sẵn sàng chiến đấu

 

Tắm xong đứng trước gương

càng nhìn càng thấy thương

càng nhìn càng hãnh diện

 

Bẵng đi mấy chục năm

một hôm đang tắm chợt nhìn lại mình

bụng không còn sáu cục

mà phình ra cao hơn ngực

 

Phía dưới bụng

thằng Cu Tý

gầy yếu xanh xao

gục đầu ủ rũ

càng nhìn càng thấy buồn

càng nhìn càng tủi hổ

 

Từ đó

Tôi có thói quen

tắm đêm không mở đèn.

 

Tứ Thơ

 

Ảnh hưởng gánh nặng tuổi tác của nam giới trong đời sống vợ chồng.

 

Ngôn Ngữ, Hình Tượng, Câu Cú

 

Ngôn ngữ, hình tượng không cao sang, quý phái mà đơn giản, đời thường; câu cú ngắn gọn, dễ hiểu.

 

Thể Thơ

 

Thơ Mới biến thể, nhất khí liền mạch.

 

Số Chữ Trong Câu

 

Thay đổi tùy tiện, tùy hứng, không theo một quy luật bó buộc nào.

 

Vần

 

Thường là vần liên tiếp nhưng không đều đặn mà lúc có lúc không, không bị bó buộc bởi luật tắc; độ ngọt vừa đủ, không có hội chứng nhàm chán vần.

 

Dòng Chảy Của Thơ

 

Tứ thơ, âm điệu, nhịp điệu quyện với nhau thành một dòng chảy rõ rệt tương đối mạnh.

 

Có dòng chảy của tứ thơ nhờ thể thơ nhất khí liền mạch, không bị phân mảnh, đứt đoạn.

Có dòng chảy âm điệu nhờ vần vừa độ ngọt.

Dòng chảy của nhịp điệu không đều đều tẻ nhạt nhờ số chữ trong câu thay đổi, không tuân theo một quy luật nào.

(Dòng âm điệu và dòng nhịp điệu thường được gọi chung là dòng nhạc trong thơ.)

 

Biện Pháp Tu Từ

 

Bài thơ có một biện pháp tu từ (thủ pháp nghệ thuật) có giá trị như một lớp phấn son trang điểm.

 

Đó là 4 câu đầu:

 

Mấy đứa con tưởng tôi hà tiện

sợ tốn điện

hao tiền

thật ra không phải vậy

 

và 3 câu kết:

 

Từ đó

tôi có thói quen

tắm đêm không mở đèn

 

kết hợp với nhau thành một “câu đố” có câu trả lời bất ngờ, lý thú đầy tính hài hước.

 

Sau đây là lý do tôi đưa thủ pháp nghệ thuật này vào bài thơ.

 

Chuyện thằng Cu Tý của tôi bất khiển dụng, dĩ nhiên, chỉ có hai vợ chồng biết. Trong thời gian vợ chồng “ăn mặn nhưng lại ngủ chay” có nhiều lần tối đến ra khỏi phòng tắm bước về phía giường ngủ vợ tôi thường hỏi:

“’Thằng Cu Tý’ hôm nay có gì lạ không? Chắc là hỏng hẳn rồi ông ơi!”

Có hôm bà ta còn lăn vào chỗ tôi nằm, miệng hỏi, tay mày mò thám hiểm cho rõ thực hư. Tôi chỉ biết ngượng ngùng im lặng.

 

Một hôm tôi bước vào phòng tắm lúc trời chập choạng. Vẫn còn thấy đường nên tôi không bật đèn mà cứ thế mở nước tắm táp. Một lúc sau con gái đi học (và đi làm thêm) về, thấy phòng tắm tối thui lại có tiếng nước chảy nên gõ cửa hỏi “Có ai trong phòng tắm không?” Tôi lên tiếng cho con biết rồi tiếp tục công việc của mình.

 

Chuyện như thế xảy ra thêm một đôi lần nữa. Có điều mấy lần sau con biết rồi nên không hỏi.

 

Vài tuần sau vợ tôi kể lại chuyện con gái tâm sự với mẹ “Không hiểu sao dạo này ba kỳ lắm; tắm buổi tối mà lại không mở đèn!” Tôi phì cười cho qua chuyện nhưng thắc mắc của con đã gợi ý để tôi viết bài thơ À Ra Thế sau này.

 

Biện pháp tu từ “tắm đêm không mở đèn” không phải là lối nói bóng gió bởi cái “ngụ ý” thì đã được “nói toạc móng heo” ở phần còn lại của bài thơ. Nếu bảo là “Show, Don’t Tell” (Gợi, Không Kể) cũng không đúng vì 2 đoạn Gợi đã được Kể ngọn ngành chi tiết ở giữa bài.

 

Tôi cho rằng đây là “phép ẩn dụ 2 cầu”? Xin được có mấy lời giải thích như sau:

 

“Mấy đứa con

tưởng tôi hà tiện

sợ tốn điện hao tiền”

 

Cái “tưởng” đó cứ bám theo người đọc cho đến cuối bài mới có câu trả lời:

 

“Từ đó

tôi có thói quen

tắm đêm không mở đèn.”

 

À! Thì ra ông bố có thói quen như thế nên con mới tưởng là ông hà tiện, sợ tốn tiền điện. Mà “tưởng” như thế là “tưởng” sai (“thật ra không phải vậy”). Đây là cây cầu thứ nhất.

 

Vậy thì ông “tắm đêm không mở đèn” với mục đích gì? Điều này đã được trả lời rõ ràng, chi tiết ở phần giữa bài thơ - để khỏi phải nhìn thấy dáng hình tiều tụy của thằng Cu Tý. Đây là cây cầu thứ hai.

 

Như vậy, cái biện pháp tu từ mà tôi dầy công dàn dựng chỉ có nhiệm vụ làm một lớp “bao bì” cho tứ thơ và tặng độc giả mấy tiếng cười sảng khoái.

 

Bố Cục:

 

Hơi lạ. Đoạn giữa - chuyển tải ý chính của tứ thơ - mạch lạc, hợp lý. Đoạn đầu làm người đọc hơi hoang mang, khó hiểu. Nhưng đọc đến cuối bài thì tất cả đâu vào đấy, người đọc “bắt” được tứ thơ dễ dàng.

 

Tựa Đề

 

Tựa đề của bài thơ là À Ra Thế - lấy biện pháp tu từ làm chỗ dựa – không hay lắm nhưng cũng gần gũi với tứ thơ.

 

Đoạn Kết

 

Vừa hay vừa dở. Gây ngạc nhiên thích thú và tạo một màn hài duyên dáng cho độc giả nhưng làm giảm nỗi buồn – tâm điểm của tứ thơ.

 

 

Cảm Xúc

 

1/ Cảm xúc tầng 1: Từ ngôn ngữ hình tượng, câu cú – bình thường. không đáng kể.

 

2/ Cảm xúc tầng 2: Từ bố cục, thế trận của bài thơ – khá mạnh.

 

3/ Cảm xúc tầng 3:

 

Mời độc giả cùng đọc với tôi đoạn thơ:

 

Thuở ấy

bụng tôi rất săn

chỉ hơi lên gân

sáu cục nổi lên cuồn cuộn

 

Phía dưới bụng

thằng Cu Tý

hùng dũng hiên ngang

tư thế sẵn sàng chiến đấu

 

Tắm xong đứng trước gương

càng nhìn càng thấy thương

càng nhìn càng hãnh diện

 

Đây là đoạn thơ kể lại cái thời thằng Cu Tý còn “hùng dũng hiên ngang”. Đọc đến mấy câu sau thì cảm giác “sướng” (tự hào) – không phải từ ý nghĩa của con chữ mà từ một khoảng không nào đó, là thứ cảm xúc cao quý nhất trong thơ - đã bắt đầu nhen nhúm trong lòng độc giả, nhưng phải nói còn rất nhẹ.

 

Rồi đoạn kế tiếp:

 

Bẵng đi mấy chục năm

một hôm đang tắm chợt nhìn lại mình

bụng không còn sáu cục

mà phình ra cao hơn ngực

 

Phía dưới bụng

thằng Cu Tý

gầy yếu xanh xao

gục đầu ủ rũ

càng nhìn càng thấy buồn

càng nhìn càng tủi hổ

 

nói đến quãng đời thê thảm của thằng Cu Tý – lúc nào cũng “gầy yếu, xanh xao, gục đầu ủ rũ”. Đọc đến mấy câu cuối thì một nỗi buồn - không phải từ những con chữ mà từ đâu đó giữa hai hàng kẻ - đang cố gắng “len lén vào hồn” nhưng bị ngăn lại vì 2 lý do sau đây:

 

1/ Chất hài của biện pháp tu từ đã gây ra “ép phê ngược”. Phải công nhận đó là cái hài “có duyên”, nhưng đang buồn thúi ruột mà chêm vào tiếng cười tiếu lâm, vui nhộn là “không khéo”và đã làm giảm hẳn nỗi buồn.

 

2/ Tôi viết bài thơ lúc đã khỏi bệnh, thằng Cu Tý đã lấy lại được phong độ, có thể hoàn thành nhiệm vụ của mình khi cần đến. Thời điểm ấy chuyện “tắm đêm không mở đèn” đã chấm dứt. Hai chữ “Từ đó” với nghĩa “Từ đó về sau” là không đúng sự thật. Bóng dáng của chữ “xạo” xuất hiện làm cảm xúc tầng 3 tịt ngòi.

 

Thơ Là Tiếng Lòng Chân Thật

 

Đọc thơ, thấy được cái đẹp cái hay của ngôn ngữ, hình tượng, câu thơ đã là điều đáng quý, hiểu được mức độ hợp lý của thế trận trong bài thơ là đã cao hơn một bậc. Nhưng cao hơn nữa là cảm được cái hơi nóng (nếu có) của cảm xúc tầng 3 - thứ cảm xúc cao cấp nhất, được gọi là hồn thơ.

 

Muốn thế, ngoài cái đầu còn cần có trái tim. Cái luồng hơi nóng từ cảm xúc tầng 3 không phải đến từ câu chữ mà từ “đâu đó giữa 2 hàng kẻ” - nghĩa là từ bên ngoài bài thơ - không thể “tóm bắt” bằng lý trí mà chỉ có thể cảm nhận bằng tâm hồn, mà phải là tâm hồn nhạy cảm.

 

Nếu tâm trạng của thi sĩ lúc làm thơ là 1 phần cảm xúc 9 phần lý trí thì lý trí sẽ nắm quyền đạo diễn. Chất thơ của bài thơ sẽ rất ít. Ngược lại, nếu tâm trạng là 9 phần cảm xúc 1 phần lý trí thì lý trí sẽ bị lấn át, bài thơ sẽ nhiều chất thơ hơn. Có điều dù chỉ 1 phần lý trí nó cũng sẽ thỉnh thoảng xía vào đòi chỉnh sửa chỗ này, thêm thắt chỗ kia, lời thơ cũng có bóng dáng của chữ “xạo”, dù rất mờ nhạt.

 

Chỉ khi nào thi sĩ nổi điên, lý trí hoảng sợ trốn biệt, cảm xúc sẽ một mình một chợ tung hoành. Lúc ấy không sợ “quan trên ngó xuống người ta trông vào”, câu chữ cứ ào ạt tuôn ra, lôi kéo theo cả những điều chôn kín từ lâu trong tâm khảm. Lời thơ hoàn toàn là tiếng lòng chân thật.

 

Tóm Tắt Giá Trị Nghệ Thuật Của Bài Thơ “À Ra Thế”

 

1/ Tứ thơ: Nam giới ở tuổi về chiều khả năng sinh lý yếu dần. Đến một lúc nào đó - kẻ sớm người muộn - sẽ hết hẳn. Đó là lẽ thường, không có gì mới lạ.

 

2/ Kỹ thuật thơ: 

Thơ có dòng chảy

 

     a/ Có dòng chảy của tứ thơ nhờ “nhất khí liền mạch”.

     b/ Có dòng âm điệu nhờ vần vừa độ ngọt – không có hội chứng nhàm chán vần.

     c/ Nhịp điệu không đều đều tẻ nhạt nhờ số chữ trong câu thay đổi.

 

3/ Cảm xúc tầng 3: Chỉ mới nhen nhúm lúc thằng Cu Tý còn “hùng dũng hiên ngang” - rất nhẹ, không đáng kể.

 

Bài thơ thành công ở chỗ có dòng chảy thông thoáng nhưng cảm xúc tầng 3 - tâm điểm của tứ thơ - lại không đáng kể.

 

Giá trị nghệ thuật, theo tôi, chỉ ở mức trung bình.

 

Kết Luận

 

Để thẩm định giá trị nghệ thuật một bài thơ cảm xúc quan trọng hơn thông điệp gấp nhiều lần (1). Bạn Hồ Anh Tuấn “đang tập làm thơ viết theo cảm xúc” là đã đi đúng hướng.

 

Hãy để ý cách khơi dòng chảy của tứ thơ, dòng chảy của âm điệu, và để ý đến nhịp điệu và chờ đến lúc “tâm hồn dậy sóng”. Giây phút ấy mà cầm bút làm thơ thì cảm xúc sẽ trào ra nhập vào 2 dòng chảy kia. “Sóng sau dồn sóng trước” sẽ đẩy khối cảm xúc ấy lên thật cao. Và hồn thơ sẽ ngập tràn lênh láng.

 

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com

phamnhibinhtho.blogspot.com

 

CHÚ THÍCH

 

1/ Khá đông những người bình thơ bây giờ (cả trong nước lẫn hải ngoại) thường chỉ bám vào thông điệp của bài thơ (tứ thơ) mà tán, ít khi bàn đến kỹ thuật thơ và cảm xúc. Trước mắt họ bài thơ đã tự động chuyển mình để trở thành một áng văn xuôi. Những điểm đặc thù hàm chứa giá trị giá trị nghệ thuật của thơ thường bị phớt lờ.

 

 

PHẦN ĐỌC THÊM

 

Dưới đây là 3 bài thơ nổi tiếng của 3 thi sĩ tài danh được giới thiệu tóm tắt để minh họa cho những điểm chính của bài viết. Cuối mỗi đoạn đều có link để đọc bài thơ.

 

1/ Ta Về của Tô Thùy Yên

 

Ta Về viết theo thể Thơ Mới Trường Thiên, mỗi câu 7 chữ, không nhất khí liền mạch mà phân mảnh đứt đoạn. Bài thơ gồm 31 đoạn, mỗi đoạn 4 câu đứng độc lập, diễn tả một mảnh tâm trạng riêng biệt. Có thể nói đoạn nào cũng hay, nhiều đoạn tuyệt vời, nhưng bài thơ  không có dòng chảy nên cảm xúc ở đoạn nào nằm ở đoạn đó, không có “sóng sau dồn sóng trước”, không có cao trào, không có hồn thơ.

 

https://vnexpress.net/ta-ve-tho-to-thuy-yen-2753724.html

 

2/ Nhớ Rừng của Thế Lữ

 

Nhớ Rừng viết theo thể Thơ Mới nhất khí liền mạch, tâm trạng và cảm xúc chảy thành dòng từ câu đầu đến câu cuối. Càng về sau cảm xúc càng mạnh. Bài thơ có 47 câu thì 46 câu 8 chữ, 1 câu phá lệ 10 chữ (Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn thét núi). Vần liên tiếp cứ đến hẹn lại lên nên hội chứng nhàm chán vần và nhịp điệu tẻ nhạt rất rõ nét, làm giảm đáng kể mức độ thành công của bài thơ.

 

https://poem.tkaraoke.com/23619/nho_rung.html

 

 

3/ Say Đi Em của Vũ Hoàng Chương

 

Say Đi Em là Thơ Mới nhất khí liền mạch. Trong Say Đi Em tâm sự của tác giả được dàn trải liền lạc một mạch, từ đầu đến cuối bài thơ. Nhờ số chữ trong câu thay đổi với biên độ rộng, cách gieo vần tài hoa nên dòng chảy của tứ thơ thông thoáng, đặc biệt 2 đoạn sau dòng chảy rất mạnh.

 

Hơn nữa, tác giả viết trong cơn say đến mức lạc thần trí nên cảm xúc dâng tràn, hồn thơ lai láng. Lời thơ là tiếng lòng Chân Thật (viết hoa) của “cái tôi đích thực”.

 

Đoạn thơ:

 

Nhưng em ơi
Đất trời nghiêng ngửa
Mà trước mắt Thành Sầu chưa sụp đổ
Đất trời nghiêng ngửa
Thành Sầu không sụp đổ, em ơi!

 

đã chúng minh điều đó. Ông không chống chế, tránh né mà cúi đầu chấp nhận. Nỗi tủi nhục buồn sầu ấy là có thật, to lớn như một bức tường thành lúc nào cũng sừng sững trước mắt ông.

 

 http://www.gocnhin.net/cgi-bin/viewitem.pl?935

 

BA CHIÊU THỨC MỞ ĐƯỜNG CHO THƠ ĐI TỚI BẾN

 

 

                 BA CHIÊU THỨC MỞ ĐƯỜNG CHO THƠ ĐI TỚI BẾN

 

           

Lời Nói Đầu

 

Vào cuối thập niên 30 của thế kỷ 20, khi phong trào Thơ Mới đang nở rộ, một thi sĩ trẻ tài năng vì hoàn cảnh trớ trêu, đã phải dai dẳng chất chứa trong lòng một nỗi tủi nhục buồn sầu sâu nặng. Nhưng chính nhờ cái tâm sự tủi nhục buồn sầu đó ông đã sáng tác 2 bài thơ trong đó có một bài được đánh giá rất cao về giá trị nghệ thuật. Đó chính là thi sĩ Vũ Hoàng Chương và hai bài thơ được đề cập đến là Phương Xa và Say Đi Em.

 

Thành Sầu Của Vũ Hoàng Chương

 

Vũ Hoàng Chương sinh năm 1916, lúc Nho học đang lụi tàn. Khoa thi Hương cuối cùng là khoa Mậu Ngọ (1918), tổ chức tại trường Thừa Thiên. Sau khoa thi Hương này, ngày 28/12/1918, vua Khải Định ra chỉ dụ bãi bỏ khoa cử ở Việt Nam. Khoa thi Hội và thi Đình cuối cùng được tổ chức năm 1919. Những người thi đỗ có bằng nhưng không được bổ nhiệm chức vụ gì. (1)

 

 Cha mẹ Vũ Hoàng Chương, cũng như rất nhiều bậc cha mẹ thuộc hàng quan lại, khá giả thời bấy giờ, ở vào thế tấn thối lưỡng nan. Một là, giữ lấy chút tiết tháo, thà để con lông bông chịu dốt chứ không thèm hợp tác với ngoại bang. Hai là, cho con theo Tây học để mở mang kiến thức, có cơ hội thăng tiến trong xã hội mới. Họ, hầu hết, đã chọn con đường thứ hai. Vũ Hoàng Chương nhờ thế, đỗ Tú Tài Pháp ban toán năm 21 tuổi (1937).

 

Năm 1938 ông vào Trường Luật nhưng chỉ được một năm thì bỏ, đi làm Phó Kiểm Soát Sở Hỏa Xa Đông Dương, phụ trách đoạn đường Vinh – Na Sầm. (2)

 

“Vào năm 1935, Hà Nội tuy sống dưới chế độ bảo hộ của thực dân Pháp nhưng có một bộ mặt rất thanh bình, vui vẻ, trẻ trung. Nhà cầm quyền đang cố tình dung túng các cuộc ăn chơi phóng túng để người ta quên đi biến cố đàn áp tàn bạo vừa qua (Năm 1930, Nguyễn Thái Học và mười hai liệt sĩ VN Quốc Dân Đảng khác phải lên đoạn đầu đài ở Yên Bái, sau đó là chiến dịch lùng sục bắt bớ ở nhiều nơi), đồng thời để ru ngủ thanh niên nên các trà đình, tửu điếm, các tiệm nhẩy đầm, các nhà hát ả đào (còn gọi là hát cô đầu) và các tiệm hút thuốc phiện mọc lên nhan nhản. Người ta đua nhau ăn diện, nhiều cậu công tử Hà Thành diện đúng mốt Paris, tay sách can đi bên cạnh các cô gái tân thời, phấp phới áo dài Lemur Nguyễn Cát Tường. 

 

Vũ Hoàng Chương ngoài việc bắt buộc phải theo Tây học để tiến thân, còn cắn phải miếng mồi “ru ngủ” của người Pháp. Ông cũng lao vào những thú vui trác táng - rượu, thuốc phiện, nhảy đầm và cả gái nữa. Về điểm này, Trong Thi Nhân Việt Nam, Hoài Thanh đã có một đoạn khá đầy đủ:

 

Người say đủ thứ: Say rượu, say đàn, say ca, say tình đong đưa. Người lại còn "hơn" cổ nhân những thứ say mới nhập cảng: Say thuốc phiện, say nhảy đầm. Bấy nhiêu say sưa đều nuôi bằng một say sưa to hơn mọi say sưa khác: Say thơ. (2)

 

Như vậy, “thành sầu” của Vũ Hoàng Chương là nỗi sầu đất nước bị ngoại bang đô hộ, dân tộc bị chúng làm tha hóa, băng hoại bằng đủ mọi âm mưu thâm độc. Trớ trêu thay, chính ông lại góp tay, giúp sức phục vụ bộ máy cai trị ấy. Và chính ông lại lậm vào những cuộc chơi trác táng do chúng đặt ra, không những tự làm hỏng mình mà còn làm gương xấu cho lớp trẻ, rường cột của tương lai dân tộc. Ông cảm thấy tội lỗi, tủi nhục, uất ức và chất ngất buồn sầu.

 

(Đoạn này có vài chỗ được trích hoặc mượn ý từ những bài viết trước của Phạm Đức Nhì)

 

Hai Bài Thơ

 

Để giải tỏa nỗi buồn sầu cao ngất đó, ông đã nghĩ ra 2 giải pháp:

 

1/ Bỏ đi thật xa: Lênh đênh trên biển cả hoặc ghé vào một bến bờ hoang sơ nào đó để tránh những đôi mắt coi thường, khinh bỉ của người đời.

 

2/ Tìm quên trong khói thuốc phiện, men rượu, tiếng nhạc du dương dưới ánh đèn màu, vòng tay vũ nữ.

 

Giải pháp 1, theo tôi, chắc chỉ là trong tâm tưởng và sau đó bộc lộ trên trang giấy bằng bài thơ Phương Xa

 

Giải pháp 2 được ông thực hiện nhiều lần và kết quả là – trong một lúc xuất thần “say không còn biết chi đời” - đã để lại cho vườn thơ nhân loại tuyệt phẩm Say Đi Em.

 

Cả hai bài đều nằm trong tập Thơ Say của Vũ Hoàng Chương xuất bản năm 1940.

 

 

PHƯƠNG XA

 

1/

 

Nhổ neo rồi thuyền ơi xin mặc sóng

Xô về Đông hay giạt tới phương Đoài

Xa mặt đất giữa vô cùng cao rộng

Lòng cô đơn cay đắng họa dần vơi

 

2/

 

 Lũ chúng ta lạc loài dăm bảy đứa

Bị quê hương ruồng bỏ giống nòi khinh

Bể vô tận sá gì phương hướng nữa

Thuyền ơi thuyền! Theo gió hãy lênh đênh.

 

3/

 

Lũ chúng ta đầu thai lầm thế kỷ

Một đôi người u uất nỗi trơ vơ

Đời kiêu bạc không dung hồn giản dị

Thuyền ơi thuyền! Xin ghé bến hoang sơ.

 

4/

 

Men đã ngấm bọn ta chờ nắng tắt,
Treo buồm cao cùng cao tiếng hò khoan.
Gió đã nổi nhịp trăng chiều hiu hắt,

Thuyền ơi thuyền! Theo gió hãy cho ngoan.

 

 

 

SAY ĐI EM

 

1/

 

Khúc nhạc hồng êm ái
Điệu kèn biếc quay cuồng
Một trời phấn hương
Đôi người gió sương
Đầu xanh lận đận, cùng nhớ thương, càng xót thương...

Hoa xưa tươi, trăng xưa ngọt, gối xưa kề, tình nay sao héo?
Hồn ngả lâu rồi nhưng chân còn dẻo
Lòng trót nghiêng mà bước vẫn du dương
Lòng nghiêng tràn hết yêu thương
Bước chân còn nhịp Nghê Thường lẳng lơ

 

2/

Ánh đèn tha thướt
Lưng mềm não nuột dáng tơ
Hàng chân lả lướt

Đê mê hồn gửi cánh tay hờ

 

Âm ba gờn gợn nhỏ
Ánh sáng phai phai dần...
Bốn tường nghiêng điên đảo bóng giai nhân
Lui đôi vai, tiến đôi chân
Riết đôi tay, ngả đôi thân
Sàn gỗ trơn chập chờn như biển gió
Không biết nữa màu xanh hay sắc đỏ
Hãy thêm say, còn đó rượu chờ ta

Cổ chưa khô đầu chưa nặng mắt chưa hoa
Tay mềm mại bước còn chưa chuếnh choáng
Chưa cuối xứ Mê Ly chưa cùng trời Phóng Đãng
Còn chưa say hồn khát vẫn thèm men

Say đi em! Say đi em!
Say cho lơi lả ánh đèn
Cho cung bậc ngả nghiêng, điên rồ xác thịt!
Rượu, rượu nữa! Và quên, quên hết!
Ta quá say rồi
Sắc ngả màu trôi...
Gian phòng không đứng vững
Có ai ghì hư ảnh sát kề môi
Chân rã rời
Quay cuồng chi được nữa
Gối mỏi gần rơi!
Trong men cháy giác quan vừa bén lửa
Say không còn biết chi đời

 

3/

Nhưng em ơi
Đất trời nghiêng ngửa
Mà trước mắt Thành Sầu chưa sụp đổ
Đất trời nghiêng ngửa
Thành Sầu không sụp đổ, em ơi!

(Vũ Hoàng Chương)

 

 

Đây là hai bài thơ cùng một tâm trạng, được  viết bởi cùng một thi sĩ tài hoa – ngôn ngữ, hình tượng chắt lọc, đẹp đẽ, cao sang, câu cú gọn gàng trong sáng - 

nhưng có khác biệt khá lớn về mấy điểm trong kỹ thuật thơ – tạm gọi là “3 chiêu thức căn bản”. Tôi muốn nói đến thể thơ, cách gieo vần và phân bổ số chữ trong câu.

 

 

1/ Thể Thơ Và Cách Dàn Trải Tứ Thơ.  

 

     a/ Phương Xa viết theo thể Thơ Mới Trường Thiên, phân mảnh đứt đoạn cả về ý lẫn về vần. Bài thơ được chia làm 4 đoạn, mỗi đoạn 4 câu - diễn tả một ý, một mảnh tâm sự riêng. Nhìn toàn cảnh thì tứ thơ được dàn trải thành 4 “vũng thơ” riêng biệt, không có dòng chảy.

 

Dàn trải tứ thơ kiểu này có lợi trước mắt là có thể dồn tâm trí vào một ý nhỏ, một mảnh tâm sự - xong ý này thì bước sang ý khác - chứ không cần lúc nào cũng phải bận rộn với toàn cảnh của bài thơ.  

 

Nhưng có một bất lợi rất lớn là bài thơ bị đứt mạch cảm xúc - cảm xúc không có “sóng sau dồn sóng trước” nên không thể lớn mạnh được. Thi sĩ dù kỹ thuật thơ có điêu luyện đến cỡ nào, khi làm thơ có cao hứng đến đâu, những lúc ngừng nghỉ để chuyển đoạn, lý trí sẽ xuất hiện - điều chỉnh chỗ này, uốn nắn chỗ kia. Và cơn cao hứng sẽ hạ xuống, cảm xúc sẽ như bong bóng bị xì hơi, không đủ mạnh để tạo hồn thơ.

 

Tệ hại hơn, khi có mặt của lý trí chữ “xạo” sẽ có cơ hội tung hoành. Câu 3 của đoạn 3 là một thí dụ rõ ràng.

 

“Đời kiêu bạc không dung hồn giản dị”

 

Tâm hồn Vũ Hoàng Chương lúc ấy đầy ắp tủi nhục và mặc cảm tội lỗi chứ đâu có “giản dị” như ông tự nhận với văn chương để đỡ ngượng. Và mắt người đời có chút rẻ rúng, coi thường ông cũng là lẽ tự nhiên chứ đâu có gì là “kiêu bạc”. Chính lý trí đã đứng sau lưng đẩy “cái tôi văn hoá” của ông ra trước mặt thiên hạ viện lẽ chống chế chứ nếu là “cái tôi đích thực” thì chữ “xạo” đâu có đất dụng võ.

 

 

 

     b/ Say Đi Em là Thơ Mới nhất khí liền mạch. Trong Say Đi Em tâm sự của tác giả được dàn trải liền lạc một mạch, từ đầu đến cuối bài thơ. Nhờ số chữ trong câu thay đổi với biên độ rộng, cách gieo vần tài hoa nên dòng chảy của tứ thơ thông thoáng, đặc biệt 2 đoạn sau dòng chảy rất mạnh.

 

Hơn nữa, tác giả viết trong cơn say đến mức lạc thần trí nên cảm xúc dâng tràn, hồn thơ lai láng. Lời thơ là tiếng lòng Chân Thật (viết hoa) của “cái tôi đích thực” chứ không có bóng dáng của chữ “xạo” như trong bài thơ Phương Xa.

 

Đoạn thơ:

 

Nhưng em ơi
Đất trời nghiêng ngửa
Mà trước mắt Thành Sầu chưa sụp đổ
Đất trời nghiêng ngửa
Thành Sầu không sụp đổ, em ơi!

 

đã chúng minh điều đó. Ông không chống chế, tránh né như trong bài Phương Xa mà cúi đầu chấp nhận. Nỗi tủi nhục buồn sầu ấy là có thật, to lớn như một bức tường thành lúc nào cũng sừng sững trước mắt ông.

 

 

2/ Vần

             

     a/ Phương Xa: Vần gián cách cả 1/3 lẫn 2/4. Bài thơ 16 câu có 8 cặp vần trong đó 5 cặp chính vận (đứa nữa, kỷ dị, vơ sơ, tắt hắt, khoan ngoan) và 3 cặp thông vận gần (sóng rộng, Đoài vơi, khinh đênh). Thơ Mới Trường Thiên - mỗi câu 8 chữ đều đều, tẻ nhạt - gieo vần như thế là quá nhiều, hội chứng nhàm chán vần rất rõ nét.

 

     b/ Say Đi Em: Vần trong Say Đi Em không theo một quy luật nào, thường là vần liên tiếp nhưng cũng có mấy đoạn vần gián cách xen vào để làm mới lạ âm điệu:

 

Ánh đèn tha thướt
Lưng mềm não nuột dáng tơ
Hàng chân lả lướt

Đê mê hồn gửi cánh tay hờ

 

Và

 

Chân rã rời
Quay cuồng chi được nữa
Gối mỏi gần rơi!
Trong men cháy giác quan vừa bén lửa
Say không còn biết chi đời

 

Ngoài ra, thuận theo dòng chảy của âm thanh, thi sĩ cũng chẳng ngại ngùng đưa vào 2 câu lục bát cho thêm phần du dương.

 

Lòng nghiêng tràn hết yêu thương
Bước chân còn nhịp Nghê Thường lẳng lơ.

 

Đặc biệt hơn cả là một đoạn thơ dài điệp vận vần bằng (rồi trôi môi rời ơi) được xen kẽ bằng 3 câu vần trắc (vững nữa lửa)

 

Ta quá say rồi
Sắc ngả màu trôi...
Gian phòng không đứng vững
Có ai ghì hư ảnh sát kề môi
Chân rã rời
Quay cuồng chi được nữa
Gối mỏi gần rơi!
Trong men cháy giác quan vừa bén lửa
Say không còn biết chi đời

.

đọc không ngán mà hiệu quả cảm xúc rất cao. Thêm nữa, hai nhóm chữ “em ơi” ở câu đầu và câu sau cùng của đoạn cuối hòa cùng nhóm vần “rồi trôi môi rời ơi” của đoạn điệp vận tạo thành một giai kết hoàn toàn với âm vang tuyệt vời kết thúc dòng nhạc của bài thơ.

 

Nhưng em ơi
Đất trời nghiêng ngửa
Mà trước mắt Thành Sầu chưa sụp đổ
Đất trời nghiêng ngửa
Thành Sầu không sụp đổ, em ơi!

 

Theo tôi, cách gieo vần khác lạ của Say Đi Em không chỉ đến từ kỹ thuật thơ điêu luyện của thi sĩ mà chính cảm xúc mạnh mẽ trong cơn say “say không còn biết chi đời” đã góp phần lèo lái, tạo nên “giàn vần” độc đáo, tuyệt vời của bài thơ.

 

3/ Phân Bổ Số Chữ Trong Câu

 

     a/ Phương Xa: Mỗi câu 8 chữ đều đặn từ đầu đến cuối. Nhịp điệu tẻ nhạt.

 

     b/ Say Đi Em: Số chữ trong câu không cứng ngắc mà thay đổi tùy hứng, với biên độ rất rộng, không theo một quy luật nào. Câu ngắn nhất 3 chữ (Chân rã rời), câu dài nhất 13 chữ (Hoa xưa tươi, trăng xưa ngọt, gối xưa kề, tình nay sao héo?). Đặc biệt có mấy đoạn nhiều câu ngắn xen giữa những đoạn câu dài nên nhịp điệu của bài thơ lúc khoan, lúc nhặt, chứ không đều đều, nhàm chán.

 

Nhìn trên bề mặt chữ nghĩa thì Say Đi Em vần dầy đặc, có khi còn hơn cả Phương Xa nữa, nhưng số chữ trong câu thay đổi với biên độ rất rộng đã hóa giải hội chứng nhàm chán vần.

 

Ngoài ra, 3 chiêu thức căn bản trên còn ảnh hưởng dây chuyền đến:

 

Dòng Chảy Của Tứ Thơ

 

     a/ Phương Xa: Chỉ là 4 “vũng thơ”,  không có dòng chảy.

 

     b/ Say Đi Em: Tứ thơ chảy thành dòng từ câu đầu đến câu cuối; bắt đầu từ đoạn 2 dòng chảy rất mạnh. Bài thơ có 3 dòng chảy quyện vào nhau: Dòng chảy của tứ thơ, dòng chảy của âm thanh và dòng chảy của cảm xúc.

 

Cao Trào

 

     a/ Phương Xa không có cao trào.

 

     b/ Say Đi Em: Cao trào - với độ cao chót vót - nằm ở 2 câu:

 

“Trong men cháy giác quan đều bén lửa

Say không còn biết chi đời”.

 

Cảm Xúc

 

     a/ Phương Xa:

 

Cảm xúc tầng 1 mạnh nhờ ngôn ngữ, hình tượng đẹp, câu cú trong sáng

 

Cảm xúc tầng 2 khá mạnh nhờ bố cục dễ hiểu: Ý chính nằm ở 2 đoạn giữa, đoạn đầu thuyền nhổ neo rời bến, đoạn cuối thuyền “theo gió” tiếp tục lênh đênh. Tuy nhiên, phân bổ lực lượng như vậy không hợp lý - đoạn đầu và đoạn cuối quân đông (mỗi đoạn 32 chữ) mà nhiệm vụ lại quá nhẹ - sinh ra nhiều chữ thừa và hiện tượng “thừa giấy vẽ voi”.

 

Cảm xúc tầng 3: Do lý trí đứng ra đạo diễn bài thơ nên cảm xúc tầng 3 không có.

 

     b/ Say Đi Em

 

Cảm xúc tầng 1 cũng mạnh do ngôn ngữ, hình tượng đẹp, câu cú trong sáng.

 

Cảm xúc tầng 2: Trong Say Đi Em thi sĩ họ Vũ không dàn ý trước (như trong Phương Xa) mà cho cảm xúc cực mạnh của mình thúc đẩy “cái tôi đích thực” “bật” ra những con chữ và để chúng mặc tình tuôn chảy bất cần bố cục, phương hướng.

 

Với tư cách một người đọc, tôi xin mạn phép chia bài thơ làm 3 đoạn.

 

Đoạn 1: Phần dẫn nhập, giới thiệu khung cảnh vũ trường và cô ca ve bạn nhảy.

 

Đoạn 2 : Đắm hồn trong tiếng nhạc, bước nhảy, men rượu – trên đường tới điểm đến của tứ thơ (KHÔNG CHỦ Ý)

 

Đoạn 3: Gặp tứ thơ một cách bất ngờ - nỗi tủi nhục buồn sầu mà “cái tôi văn hóa” luôn che giấu.  

 

Lẽ ra cảm xúc tầng 2 chỉ là khoái cảm của người đọc khi nhận biết cách dàn quân khéo léo, hợp lý của bài thơ. Nhưng ở đây chính vì tác giả tước bỏ quyền hành của lý trí ngay từ trong việc định hướng tứ thơ nên bài thơ thấm đẫm chất tình. Ngay bố cục của bài thơ cũng đã tặng cho người đọc cái “luồng hơi nóng”, cái “sướng” của cảm xúc tầng 3.

 

Cảm xúc tầng 3:

 

Sau đoạn đầu với âm điệu nhẹ nhàng, nhịp điệu chậm rãi, có nhiệm vụ dẫn nhập và giới thiệu, phần còn lại của bài thơ gồm 34 câu, 214 chữ - do thi sĩ đang trong cơn say, cao hứng đến lạc thần trí -  câu nào, chữ nào cũng thấm đẫm cảm xúc. Ba dòng chảy - vừa nhanh, vừa mạnh - quyện vào nhau, chỉ trong khoảnh khắc đã tạo nên hồn thơ lai láng, thôi thúc độc giả đọc một mạch đến hết bài mà không chán.

 

Nguyên Nhân Sự Thành Công Của “Say đi Em”

 

Thành công to lớn về phương diện nghệ thuật của Say Đi Em trước hết, là nhờ tác giả đã chọn 3 chiêu thức căn bản (trong kỹ thuật thơ) hoàn toàn trái ngược với Phương Xa:

 

1/ Thể thơ nhất khí liền mạch tạo dòng chảy cho tứ thơ (không độc đáo nhưng là điều kiện cần thiết – không có dòng chảy thì không có “sóng sau dồn sóng trước”, cảm xúc không thể lớn mạnh và chắc chắn không thể có hồn thơ).

 

2/ Số chữ trong câu thay đổi tùy tiện với biên độ lớn khiến dòng nhạc trong thơ lúc khoan, lúc nhặt, không đều đều tẻ nhạt.

 

3/ Vần liên tiếp là chính nhưng cũng có xen kẽ vần gián cách. Nhìn thoáng qua thì vần đậm đặc nhưng sự biến đổi của số chữ trong câu đã hóa giải hội chứng nhàm chán vần.

 

Say Đi Em ngoài 3 chiêu thức trên còn có thêm 2 điểm đặc biệt nổi trội:

 

1/ Nhờ cảm xúc cực mạnh trong cơn say bí tỉ, điệp vận dầy đặc và đúng lúc nên dòng chảy của các con chữ bắt đầu từ đoạn 2 rất xiết, bài thơ lên đến cao trào ở 2 câu:

 

Trong men cháy giác quan đều bén lửa

Say không còn biết chi đời.

 

2/ Đọc Say Đi Em từ đầu đến gần hết bài thơ cũng chưa thấy bóng dáng của tứ thơ. Chỉ thấy tác giả kể lại một đêm đắm mình trong men rượu, tiếng nhạc và vòng tay gái nhảy ở vũ trường. Mãi đến hết đoạn 2, khi dòng chảy của các con chữ, dòng nhạc và dòng cảm xúc đã lên đến đỉnh điểm, tạo thành cao trào, tứ thơ mới lộ diện:

 

Nhưng em ơi
Đất trời nghiêng ngửa
Mà trước mắt Thành Sầu chưa sụp đổ
Đất trời nghiêng ngửa
Thành Sầu không sụp đổ, em ơi!

 

Đó là nỗi tủi nhục buồn sầu, không biết từ lúc nào, đang đứng sừng sững như một bức tường thành trước mắt tác giả.

 

Chữ “chưa” chứng tỏ nó đã lởn vởn trong tâm hồn ông từ lâu lắm. Một lúc sau chữ “không” xuất hiện, cho biết nó to lớn quá, mọi nỗ lực trốn tránh, xua đuổi, tìm quên đều thất bại.

 

Lúc ấy tác gjả đã lạc thần trí, các con chữ hoàn toàn từ cảm xúc tuôn ra làm hồn thơ lai láng. Không có sự can thiệp của lý trí, đó chính là tiếng lòng chân thật của thi sĩ.

 

Tầm Quan Trọng Của 3 Chiêu Thức Căn Bản

 

Phương Xa và Say Đi Em là hai bài thơ của cùng một tác giả, diễn tả cùng một tâm trạng. Chỉ khác nhau ở 3 chiêu thức căn bản trong kỹ thuật thơ - thể thơ, cách gieo vần và phân bổ số chữ trong câu - mà giá trị nghệ thuật cách nhau rất xa. Phương Xa chỉ ở trên mức “thường thường bậc trung” chút ít. Còn Say Đi Em đã lên đến đỉnh điểm, đạt được mục đích tối thượng của người làm thơ – giao tiếp với đồng loại bằng Tiếng Người Chân Thật, đưa thi sĩ và tác phẩm của ông bước vào và ung dung ngồi ở vị trí trang trọng trong Bến Bờ Thi Ca.

 

Đồng ý Say Đi Em lên đến đỉnh là nhờ ở “2 điểm đặc biệt nổi trội” được đề cập ở phần trên. Nhưng nếu không có 3 chiêu thức căn bản làm nền thì “2 điểm đặc biệt nổi trội” đó không thể chen vào bài thơ được.

 

Bất cứ thi sĩ nào, nếu sử dụng 3 chiêu thức trên, bài thơ của ngài tuy không bảo đảm là sẽ thành công như Say Đi Em nhưng ít nhất hội chứng nhàm chán vần sẽ được giảm thiểu tối đa hoặc loại bỏ, nhịp điệu đều đều, tẻ nhạt sẽ biến mất, tứ thơ, nhạc điệu, cảm xúc sẽ nhập chung thành một dòng thênh thang chảy về phía trước. Nếu làm thơ trong lúc có hứng cảm xúc tầng 3 ít nhiều cũng sẽ xuất hiện.

 

Trong trường hợp thi sĩ “nổi điên” đến mức lạc thần trí, 3 dòng chảy nhập một đó sẽ rất xiết, bài thơ sẽ ngập tràn cảm xúc, hồn thơ lênh láng (3).

 

Tôi Không Ác Cảm Với Thơ Mới Trường Thiên

 

Như đã nói ở phần trên, Thơ Mới Trường Thiên cũng có chỗ hữu dụng của nó. Vì lý trí thường tái xuất hiện khi chuyển đoạn nên ý tứ của mỗi đoạn – có sự quan tâm của lý trí - thường tươm tất hơn, sâu sắc hơn, nét đẹp văn chương của mỗi đoạn hoàn chỉnh hơn.

 

Nhưng cảm xúc bị nghẽn mạch nên không thể lớn mạnh được. Cơn cao hứng của thi sĩ cứ mỗi lúc ngừng nghỉ lại xì hơi, xẹp xuống, rất khó tạo được cảm xúc tầng 3 chứ đừng nói chi đến hồn thơ.

 

Khá đông thi sĩ trẻ nhiều triển vọng hiện đang sử dụng thể Thơ Mới Trường Thiên trong phần lớn những tác phẩm của họ. Thậm chí đại đa số thơ của một thi sĩ lão thành trong một trang web văn học uy tín, đều được viết theo thể này. Có nghĩa là - nếu không thay đổi kỹ thuật thơ – thì dù có cao hứng cỡ nào, cố gắng cách mấy, thơ của ông, cho đến hết đời, cũng chỉ “dậm chân tại chỗ”, không thể nào đến gần Bến Bờ Thi Ca được.

 

Kết Luận

 

Làm thơ, ai cũng muốn đứa con tinh thần của mình được nhiều người mến chuộng, yêu thích.  Người có tài, mộng lớn hơn - muốn thơ của mình bay lên tận đỉnh cao hoặc bước vào khu vườn tươi đẹp của Bến Bờ Thi Ca.

 

Xin các nhà thơ có cao vọng hãy nghĩ đến việc thao dợt để sử dụng nhuần nhuyễn 3 chiêu thức kỹ thuật nói trên rồi chờ đợi. Bất chợt một hoàn cảnh, một tứ thơ nào đó khuấy động tâm hồn đến mức “nổi điên” – vâng, đúng lúc đó nếu phóng bút, cơ hội có được bài thơ để đời sẽ rất cao.

 

PHẠM ĐỨC NHÌ

nhidpham@gmail.com

phamnhibinhtho.blogspot.com

 

 

CHÚ THÍCH:

 

1/ Chi Tiết Thú Vị Về Khoa Thi Nho Học Cuối Cùng, Chí Đức

(https://kienthuc.net.vn/tham-cung/chi-tiet-thu-vi-ve-khoa-thi-nho-hoc-cuoi-cung-405397.html)

 

2/ (Vũ Hoàng Chương, Wikipedia.org)

(https://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_Ho%C3%A0ng_Ch%C6%B0%C6%A1ng)

 

3/ Để diễn tả loại cảm xúc không phải đến từ câu chữ, thế trận của bài thơ một số tác giả sử dụng những nhóm chữ như: Bài thơ có hồn, hồn thơ man mác, hồn thơ khá mạnh, hồn thơ nhè nhẹ, hồn thơ lai láng

 

Để tránh nhập nhằng lẫn lộn cảm xúc từ câu chữ, thế trận với cảm xúc từ cơn cao hứng của tác giả, tôi chia cảm xúc thành 3 tầng:

     a/ Cảm xúc tầng 1: Khoái cảm người đọc có được khi gặp ngôn ngữ, hình tượng đẹp, câu cú có cấu trúc mới lạ, trong sáng.

     b/ Cảm xúc tầng 2: Khoái cảm người đọc có được khi tiếp xúc với bố cục, thế trận  hợp lý của bài thơ.

     c/ Cảm xúc tầng 3: Khoái cảm không phải từ câu chữ, thế trận mà hình như từ đâu đó “giữa 2 hàng kẻ” do cơn cao hứng của thi sĩ truyền vào bài thơ. Đó là thứ khoái cảm cao cấp, luồng hơi nóng tạo cảm giác “sướng” đặc biệt.

 

Khi thi sĩ lạc thần trí, nổi điên, 3 dòng (tứ thơ, nhạc, cảm xúc) quyện vào nhau, chảy rất mạnh, tạo thành cao trào. Lúc đó ta có hồn thơ. Lời thơ là tiếng lòng chân thật của thi sĩ.

 

Theo cách dùng chữ của tôi chỉ có “hồn thơ lai láng” mới được xếp vào loại “hồn thơ”. Còn những nhóm chữ như  “bài thơ có hồn”, “hồn thơ man mác”, “hồn thơ khá mạnh”, “hồn thơ nhè nhẹ”, đều được gọi là cảm xúc tầng 3. Thí dụ: Cảm xúc tầng 3 có nhưng không đáng kể, cảm xúc tầng 3 nhè nhẹ, cảm xúc tầng 3 khá mạnh, cảm xúc tầng 3 rất mạnh …